rzające zachodziło podobieństwo Siedmiogrodu do Polski, był i ten kraj bezładną mozaiką sekt i wiar[1], a brak szkół w tem bliższy wprowadził go kontakt z Jezuitami.
- ↑ A więc najpracowitsi i najlepiej urządzeni Sasi i Szeklery wyznawali luterską, kalwińską i aryańską wiarę. Węgrzy ledwo
mężami na cesarskim dworze i posłami zagranicznymi, a był między nimi i polski, biskup Franciszek Krasiński, który nad wydobyciem jego z niewoli wiele pracował (Warszewicki, In obitum Stephani I). Dopiero pokój w Spirze 1570 r. zawarty, który pozostawiając Janowi Zapolii tytuł węgierskiego króla, oddawał mu Siedmiogród w dożywocie, jako serenissimo Principi Transilraniae, wyswobodził niefortunnego legata z niewoli. W rok potem umarł książę Jan Zygmunt, a na sejmie elekcyjnym w Białogrodzie 17. maja 1571 r. wybrano księciem Krzysztofa Batorego de Somlyo. Ten czując się chorym na podagrę, wszystkie swe wota odstąpił młodszemu bratu Stefanowi, cieszącemu się poważaniem i wziętością u stanów siedmiogrodzkich, więc go też chętnie obrały księciem. (Bethlen, Hist. Transilvaniae II. 221).
Konstytucya księstwa Siedmiogrodzkiego, jak rzekłem, zbliżoną była do polskiej. Rząd monarchiczno-konstytucyjny pod protektoratem jawnym sułtana, a sekretnym cesarza-króla Węgier, utworzony w latach 1543—45, na podstawie federacyi trzech narodów: Węgrów na zachód z 12 komitatami i 2 okręgami, Szeklerów (Siculi) na wschód, z 5 stolicami (sedes), czyli okręgami sądowymi i Sasów Niemców na południe i północ z 10 stolicami i 2 okręgami. Na czele stoi książę wybieralny przez stany, nie viritim, ale przez posłów 10 z każdego komitatu, 6 z każdej stolicy i przez dygnitarzy i sędziów tychże stolic. Księciu dodana do rządu tajna rada, on prezyduje sądom książęcym, hetmani pospolitemu ruszeniu i wojsku, mianuje wodzów i rotmistrzów, rozdaje dygnitarstwa i wakanse. Władza prawodawcza i wyższa sądownicza przy sejmie. Ten składa się z dygnitarzy księstwa, mianowanych przez księcia, i postów wybranych przez trzy narody. Dla obrony kraju pospolite ruszenie, na wojnę zagraniczną wojska zaciężne Szlachta podlega sądom księcia i sejmu, nie płaci stałych podatków, jeno te, które sejm czasowo uchwala. Drobna szlachta, do której zaliczają się mieszczanie miast książęcych i Sasi (ani szlachta, ani chłopi, jeno obywatele), opłaca stałe podatki i służy osobiście w wojsku. Zupełna wolność religijna, nawet dla Aryanów.
Nowo obrany książę Stefan zaprzysiągł tę konstytucyę i świeżo do niej włożoną klauzulę, „że obecnego status quo religijnych wyznań, zamącać, prześladować, znosić i zmieniać nie będzie, ale dozwoli każdemu wyznawać wiarę i obrządek, jaki kto chce. (Monumenta hist. Hungariae XXI 117).
