Następca jego król Aleksander, zrazu oparł się na możnowładztwie, wzmocnił na Litwie znaczenie rady senatorów, bez której zezwolenia ani poselstw wysyłać, ani rozdawać urzędów nie będzie. W Polsce ustanowił na zjeździe w Mielniku 1501 możnowładcze rządy, senatorom w radzie przyznany głos stanowczy, dane rozległe atrybucye[1]. Nie podobało się to szlachcie; na sejmikach w Kole i Nowokorczynie (1502) odmówiła podatku i pospolitego ruszenia przeciw Tatarom i hospodarowi mołdawskiemu Stefanowi, który też bez oporu zagarnął Pokucie, i domagała się powrotu króla z Litwy. Król powrócił, skasował przywilej mielnicki, zwrócił się znów do szlachty, sejm piotrkowski 1504 uporządkował sprawę dygnitarstw i objaśnił ich atrybucyje, królowi odjął możność zastawiania dóbr koronnych bez zezwolenia sena tu na pełnym sejmie, panom zabronił trzymać dwa naraz dygnitarstwa (incompatibilia), szlachtę produkującą zboże uwolnił od ceł. Był on zresztą przygotowaniem do prawodawczego sejmu w Radomiu 1505, za króla Aleksandra, na którym miedzy innemi stanęła zasadnicza konstytucya: „postanawiamy, aby na potem i na wieczne czasy nic nowego, nihil novi ustanowione być nie mogło przez nas i następców naszych bez powszechnej zgody, sine communi consensu radców (senatorów) i posłów ziemskich, coby było z krzywdą i uciążliwością rzpltej, z szkodą i niewygodą kogokolwiek prywatnego i ku zmianie (ad innovationem) prawa powszechnego i publicznej wolności[2].
Słusznie zauważył Szujski, że „niejasność i lakoniczność konstytucyi nihil novi stała się niezawodnie puszką Pandory dla przyszłości Polski. Nie domagając się zupełnego pełnomocnictwa od posłów ziemskich, zawieszała ona ustawy i uchwały na woli wyborców sejmikowych. Żądając powszechnej trzech czynników (króla, senatu, izby) zgody, nie określiła ani veto królewskiego, ani przypadku niezgody senatu, ani postępowania w razie różności zdań. Nie przyjmując z nieszawskiego statutu wojny, pozostawiła ją do czasu w rękach króla i senatu, aby niedozwalaniem poborów ex post ją uniedołężniać. Z nie-
Strona:Stanisław Załęski - Jezuici w Polsce T. 1 Cz. 1.djvu/32
Ta strona została przepisana.
