sną rękę awanturnicze wyprawy, które rzpltą w niebezpieczną wojnę z Turkiem wplątać mogły[1].
Tymczasem herezye grasowały w najlepsze; luteranizm w miastach, kalwinizm na Litwie, Bracia czescy rozsiedli się w Wielkopolsce, Aryanie na Podgórzu karpackiem. Sejmy lat 1550, 1552, 1555, 1556—1557 i 1558 podobniejsze były do synodów religijnych, jak do politycznego zgromadzenia. Staczano na nich namiętne dysputy o jurisdykcyi duchownej, małżeństwie księży, kościele narodowym; sprawa egzekucyi praw poszła w odwłokę. Wznowił ją król na sejmie 1562 oparłszy się tym razem na izbie poselskiej, w której celowali i rej wodzili różnowiercy: Hieronim Ossoliński, Filipowski, Lasocki z Małopolski, Rafał Leszczyński, Czarnkowski, Bniński z Wielkopolski, dwaj Niemojewscy z Kujaw, Siennicki, Makowiecki, Herburt z Rusi. Oni to politycznie wysoce wykształceni i patryotyczni, ale w równym stopniu zarozumiali i zuchwali, nadawali ton tłumom szlacheckim na sejmikach i zjazdach, a na sejmie teroryzowali katolickich posłów, biskupów, świecki senat, czasem i króla samego. Rozpocząwszy egzekucyę od dóbr królewskich kontynuował ją król pomimo oporu senatu na sejmach 1562, 1565, 1566—1567, na których równocześnie, dla oporu Radziwiłłów i posłów litewskich, wlokły się leniwie układy o unię Litwy, zakończone nareszcie drogą kompromisu na sejmie w Lublinie 1. lipca 1569.
W ciągu tych namiętnych walk sejmowych nadarzała się królowi nieraz jeden sposobność złamania przewagi możnowładców, ukrócenia wszechwładzy izby poselskiej a wzmocnienia władzy królewskiej. Sami różnowiercy zgłaszali się do króla z gotowością pomocy, byle zniósł raz na zawsze jurisdykcyą duchowną, żądali n. p. aby powagą królewską, z tytułu przysięgi swej na prawa i przywileje rzpltej, przeprowadził egzekucyę praw, co mu wyborną sposobność do złamania opozycyi możnowładzczej dawało. Ofiarowali mu też swe usługi biskupi, byle ich prawa i przywileje w całości zachował, a herezye przemocą stłumił. Król z sposobności nie skorzystał.
- ↑ Wyprawa Olbrachta Łaskiego i Wiśniowieckiego 1562 i 1563 na Mołdawią, aby Heraklidesa wprowadzić na tron i obronić przeciw Tomży.
