Zygmunta I[1]. Za rządów jego syna nie było lepiej, a było z pewnością gorzej. Synod łowicki 1556 roku narzeka na „zeszpecenie obyczajów w stanie duchownym, świeckim i zakonnym, a co ponadto wszystko gorsze, na nieuctwo (ignorantia) kapłanów w prawie bożem“[2]. Dlaczego?
Bo najprzód biskupi w guście Uchańskiego święcili na księży i na lepsze probostwa wysadzali krewniaków swych nieraz chłopców nieuków i niewykształconych indoctos et illiteratos, którzy u nich ostatnie pełnili posługi lub nawet lenones kuplerami byli; ci ani obowiązków kapłańskich nie spełniali, ani się od świeckich ludzi nie różnili w niczem.[3]
Po wtóre edukacya ówczesna kleru odbywała się w szkołach trivium i quodrivium głównie dla duchownych przeznaczonych. Istniały one przy lepiej uposażonych kościołach i katedrach. Rzadko tylko i to majętniejszy młodzieniec, mający aspiracye na kanonie i prałatury, słuchał nauk teologii i prawa kościelnego na akademii krakowskiej lub za granicą.
Szkoły parafialne, trivium albo trywialne zwane, trwały trzy lata. Uczyli, w nich bakałarze (bacalaurei) albo nawet studenci z akademii bez bakalaureatu, pacierza, czytania, pisania, rachunków aż do reguły spółki, katechizmu, śpiewu kościelnego, służenia do mszy św tudzież łaciny z Katona Disticha moralia i gramatyki Donata. Istniały one zazwyczaj w miastach a nawet, jak twierdzi Łukaszewicz
- ↑ Acta eppalia Cracoviensia vol. II. Liber Visit. 1516 nr. 16. Mathias de Opatów legere melius discat.
1525 nr 7. ks Wójcik z Ilży nie umie odmawiać brewiarza.
1525. nr. 22 ks. N. N. umie trochę czytać suspendowany na dwa lata a divinis aby się tymczasem poduczył.
1526. ksiądz NN. quondam Campanon (dzwonnik) ad S. Annam nunc lector missarum ad BV in Circulo.
1528. Potrzebny ks. wikary qui uicunque sciret idioma (ger manicum). (Z notatek Ks. Dr. Chotkowskiego).
Synod 1532 przepisuje, aby nie święcono na księży tylko wyegzaminowanych kandydatów, „którzyby przynajmniej rok jeden w szkole (katedralnej?) przebyli. - ↑ Rel. nunc. I. 48.
- ↑ Instructio nuntiis capituli crac. ad synodum a 1551. Acta hist. I. 478.
