prac razem: odnowienie na ducha i liczebne pomnożenie świeckiego a w wielkiej części i zakonnego kleru, przełamanie potęgi i położenie walnej tamy dalszemu pochodowi różnowierstwa, odświeżenie i wzmocnienie życia katolickiego i pobożności po miastach głównie, bo acz nie zaniedbywano religijnej pracy nad ludem, ale dla braku sił a nawał u prac innych, doba szerszej, na wielkie rozmiary pracy nad ludem przypada na późniejsze lata. Nie tak pomyślne, prawie nieudałe nazwać należy polityczno-religijne zabiegi i wysilenia nad nawróceniem Szwecyi, Siedmiogrodu, Moskwy i Mołdawii, ale in magnis voluisse sat est, w trudnych przedsięwzięciach samo usiłowanie zasługuje na uznanie.
Teraz wglądnąć nam trzeba we wnętrze zakonu, w ducha, który go ożywiał.
Polscy Jezuici, to odłam zakonu już po świecie całym rozkrzewionego, najbardziej na wschód Europy wysunięty. Rządzili się więc tym samym „instytutem i konstytucyami“ i owiani byli tym samym duchem spiritu Societatis co reszta zakonu Dzieje więc i losy całego zakonu odbijały się echem i na nich a prowincyonalne, właściwe polsko-litewskie wewnętrzne ich życie, skupiało się w kongregacyach, czyli sejmikach prowincyonalnych. Dla tego o nich najprzód mówić trzeba.
Odbyło się w tym pierwszym „rozwojowym“ okresie po wprowadzeniu zakonu w Polsce, do 1608 r. tych sejmików czyli kongregacyj dwanaście. Przypomnieć nie zawadzi, że od 1564—1576 r. Jezuici polscy, należąc do prowincyi austryackiej, osobnych kongregacyj nie mogli odprawiać, wysyłali tylko na kongregacyę austryacką swego deputata, którym zazwyczaj był viceprowincyał. Dopiero po utworzeniu przez jenerała Mercuriani prowincyi polskiej, odprawiać mogli własne kongregacye[1].
- ↑ Najwięcej kongregacyj odbyło się w Pułtusku, w środku prawie Polski, dla dogodności położenia, ale odprawiano je i w innych kolegiach, zależało to od woli prowinoyała I tak:
I Kongregacya prow. odbyła się w Bossowie, willi kolegium pułtuskiego 18 stycz. 1576.
II Kongregacya tamże, 22 wrześ 1578.
III tamże 25 listop. 1583.
IV w Kaliszu 10 maja 1584.
V w Jarosławiu w lipcu 1587.
