i pogańskich i tu we Włoszech i indziej do obyczajów apostolskich i karności kościelnej nakłoniliście wielu, tak że powiedzieć o was można: Quae regio est in terris vestri non plena laboris, któryż kraj na święcie nie zapełniony pracą waszą? Oto powód do gratulacyi, ale tem większe niebezpieczeństwo do pychy, bo scientia inflat, nauka nadyma, mówi apostoł. Lękać się wam, mówię to otwarcie, lękać się wam pychy i pilnie się jej chronić“. Kończył, wzywając zebranych Ojców, aby sami potrzebne zmiany uchwalili, inaczej, zmusimy was rękę do dzieła przyłożyć; przyłożymy zaiste rękę, o przyłożymy, ale spodziewamy się, że tego nie będzie potrzeba“[1].
Łatwo pojąć, jak przykre były te słowa z ust papieża, zwłaszcza jenerałowi. Wysłuchali jej stojąc, z uszanowaniem, ale w duszy każdy czuł dobrze, że przez papieża kto inny przemawia[2]; więc milcząco zgodzili się na to, że do zmiany instytutu sami „ręki nie przyłożą“. Przyłożył ją papież i 13 stycz. 1594 przez kardynała Toleta oznajmił kongregacyi, że wolą jego jest, aby za sześć lat znowu zebrała się kongregacya, a na razie, aby asystenci Włoch, Hiszpanii i Portugalii, złożyli swe urzędy, bo je już zbyt długo piastują, a na ich miejsce aby wybrano innych. Na pierwsze zgodziła się kongregacya, co do drugiego punktu uchwaliła przedłożyć papieżowi swe przeciw-wywody, ale papież, dowiedziawszy się o tem, ponowił przez Toleta stanowczy rozkaz, aby do wyboru nowych asystentów natychmiast przystąpiono, co się też stało 18 stycznia, w którym tę pamiętną kongregacyę zakończono.
Polscy Jezuici nie zmaczali palców w tej nieczystej robocie niektórych hiszpańskich braci, owszem, jak widzieliśmy, potępili ją wymownie na kongregacyi pułtuskiej.
Wnet potem 10 sierp. 1594 odbyła się zwyczajna kongregacya prow., także w Pułtusku, VIII z rzędu. Dopraszano się na niej o pewne zmiany w Ratio studiorum, którą świeżo ogłosić kazał jenerał, stosownie do potrzeb kraju. Proszono i o to,
- ↑ Wielewicki I. 173, 174, 181—183.
- ↑ Autorstwo tej mowy przypisywano Toletowi. (Wielewicki I, 183). Kongregacya ta wydała 81 dekretów i 20 kanonów, objaśniających w wielu ważnych punktach instytut i konstytucye zakonu, w niczem wszelako nie zmieniając jego istoty. (Inst, Soc. Jesu II, 262—288, 545—549).
