miosłem“, czy powołaniem, nie było nawet „zabawą“, ale bronią zaczepno-odporną, przyczyniło się jednak niezmiernie, Wujka zwłaszcza i Skargi, do wyrobienia języka polskiego, do wzbogacenia i uświetnienia literatury naszej.
Za nimi idą apologeci szkolni. Są to mistrze teologii i filozofii, czas wolny od profesorskiej katedry obracają na dysputy z heretykami i na pisanie rozpraw teologiczno — polemicznych: OO. Wawrzyniec Faunt, Emanuel Vega, Jan Huber, Adryan Junge, Hieronim Stefanowski, Justus Rab, Wawrzyniec Nicolai Norweg.
Na tem się kończy zastęp szermierzy-wojowników, potykających się konno i pieszo, palną i sieczną bronią, z wałów fortecy i na otwartem polu.
Dotrzymują im placu żołnierze liniowi. Kaznodzieje i oni, pisarze i oni, ale prawdy wiary i ascezę spokojnie tłómaczą, pouczają wszystkich, a wprost nie zwalczają nikogo. Prym tu trzymają: OO. Szymon Wysocki, Piotr Wąchalski, Stanisław Warszewicki, Fabian Quadrantinus, Szymon Nikowski, Jakób Szafarzyński, Piotr Fabrycy, Marcin Laterna, Erdman Tolgsdorf, misyonarz Inflant, piszący po łotewsku.
Pisarzy z dziedziny innych nauk, krom O. Wawrzyńca Bojera, poety i historyka, nie wymienię, bo ich nie było, bo na „pielęgnowanie“ nauk nie pora była pod te wojenne czasy.
Prawie o każdym z tych dzielnych szermierzy mówiło się w ciągu niniejszego opowiadania, lub mówić będzie w historyi kolegiów, tu jednak zestawić i uwydatnić należy naukową ich działalność i zasługę i dlatego powrócić do nich raz jeszcze.
Młodość jego przypada na najsmutniejsze pod względem religijnym czasy w Polsce. Wujek był synem mieszczańskim; ojczyzną był mu Wągrowiec, miasteczko w Wielkopolsce, mil kilka od Poznania, rodzice średniej fortuny, pobożni katolicy. Uczył się w szkole trywialnej w Wągrowcu, a potem w Wrocławiu i Krakowie, gdzie stopień bakałarza, i w Wiedniu, gdzie stopień magistra wyzwolonych nauk (magister artium) otrzymał. Szczególniejsze zaś miał zamiłowanie do nauk matematycznych.
