morae... purgamenta nasze własne, woźnice, masztelarze, chłopi, rzemieślnicy, chłopięta podłe, peregrinarum gentium sordes, Węgrowie, Serbinowie, Moskwa i Niemcy, et omne genus quisquiliarum, a przy tych, etiam concives nasi“, zawiązawszy się w konfederacyę pod laską Kowinickiego, „łupiło, psuło i obracało w niwecz tę miłą ojczyznę“ (miłą, ale skąpą i niesprawiedliwą), na dobrach duchownych i rzpltej 12 poborów vi et arroganti imperio wycisnęła“, skarżył się na sejmiku proszowickim kżę Zbarazki, ten sam, który na „ustawiczne podatki“ narzekał i radził „kapturem” t. j. konfederacya całej szlachty ukarać, wyciąć onych związkowych żołnierzy. Król wyznaczył komisyę, „Polska z panem swoim pospołu prawie suplices modlić się i parere nutibus Kowinickiego musieli“[1].
Z tych samych źródeł: braku energii króla a skąpstwa i krótkowidzenia sejmów, wypłynęły jeszcze dwa inne, a wielkie zła dla rzpltej. Na jej kresach południowo-wschodnich dozwolono wyróść swywoli kozackiej w potęgę, w udzielne niemal państwo, ta zaś wikłała rzpltą w niebezpieczne zatargi i wojnę z Turcyą.
Król Stefan, kiedy swywola kozacka groźną być poczynała, ujął ją w „rejestr“, w karność żołnierską, dał hetmana, pułkowników, regulamin, kazał stać na straży rzpltej, bronić przed sprośnym pohańcem, ale naznaczył jej żołd i jak długo żył, pilnował, aby ten żołd Kozaka dochodził, a niesfornych, narażających na zatarg z Turcyą, choćby tak dzielnych, jak Podkowa, bez litości śmiercią karał. Zygmunt III tego „pańskiego oka, które konia tuczy“, na Kozaków nie miał, żołd ich nie dochodził, głód dokuczał, żyć musieli własnym przemysłem, więc upadł rygor wojskowy, upadła cała organizacya Batorego, „rejestr“, zamiast 6000 mołojców, liczył ich 16, 20, 30, 40.000, a hetmanili im ludzie przez nich wybrani, o których król
- ↑ Pamiętniki Niemcewicza VI, 439—441. Mowa ks. Zbarazkiego na sejmie 1623 r.
