Strona:Thomas Carlyle - Bohaterowie.pdf/150

nina, iż dobro i zło są dwoma pierwiastkami biegunowemi stworzenia, dokoła których to stworzenie się obraca; iż pierwiastki te różnią się od siebie nie tem, że jedno winno być przełożone nad drugie, lecz swojem przeciwieństwem bezwzględnem i nieskończonem; iż jeden z nich jest doskonały tudzież wzniosły, jako światło i niebo, drugi potworny tudzież czarny, jako ciemność i otchłań piekielna! Komedya Boska tworzy symbol wiecznej sprawiedliwości — z pokutą jednak, z wieczną litością, — całego, jednem słowem, chrześcianizmu, jak go pojmował Dante i wieki średnie. Tak, jest ona symbolem, lecz, jakem na to w przeszłych odczytach nastawał, jaka w nim całkowita prawda intuicyi, prawda, tak nieświadoma jakiejkolwiek symbolizacyi! To piekło, czyściec oraz raj nie były urobione jako symbole; wszak w naszym nowożytnym umyśle europejskim najmniejsza myśl nie postała, aby to miały być symbole! Nie byłoż to wszystko niewątpliwemi i straszliwemi rzeczywistościami, które serce każdego człowieka uważało za praktycznie prawdziwe, jako i przyroda wszędzie je potwierdzała? I tak dzieje się zawsze w tego rodzaju sprawach: ludzie nie wierzą w alegorye. Przyszły krytyk, jakikolwiek będzie jego nowy pogląd, zrobi pożałowania godny błąd, jeżeli zechce uważać, że Dante ułożył swój utwór wyłącznie jako alegoryę. Przekonaliśmy się, że poganizm tworzył wyraz prawdomówny pełnego powagi i przerażenia uczucia wobec wszechświata, wyraz prawdomówny, prawdziwy niegdyś i nie bez wartości nawet dla nas. Proszę jednak zwrócić uwagę na wielką różnicę pomiędzy poganizmem a chrześcianizmem. Poganizm symbolizował głównie czynności przy-