Strona:Thomas Carlyle - Bohaterowie.pdf/151

rody, losy, wysiłki, kombinacye i niestateczności rzeczy oraz ludzi w tym świecie; chrześcianizm zaś symbolizował prawo obowiązku ludzkiego, prawo moralne człowieka. Poganizm miał na względzie przyrodę zmysłową, był to pierwotny i bezsilny wyraz pierwszej myśli ludzkiej, uznającej za główną cnotę: odwagę, panowanie nad strachem. Chrześcianizm miał na względzie naturę moralną, nie zaś zmysłową. Jakiż to postęp z tego już tylko jednego punktu widzenia!

 W taki to, jakeśmy powiedzieli, dziwny sposób dziesięć wieków znalazło głos w Dantem. On napisał Komedyę Boską, w rzeczy jednak samej należy ona do dziesięciu wieków chrześciańskich, i sam tylko koniec stanowi własność Dantego: tak dzieje się zawsze. Spojrzyjmy na jakiegoś rzemieślnika, na kowala naprzykład, z jego żelazem, z jego narzędziami i zręcznemi sposobami: jakże mało ze wszystkiego, co on robi, stanowi właściwie jego dzieło! Wszyscy wynalazcy przeszłości pracują tam z nim, jak w istocie i ze wszystkimi nami i we wszystkiem. Dante — to głos wieków średnich; myśl, którą one żyły, wznosi się tam, jako muzyka wieczna. Te szczytne, straszliwe i piękne myśli Dantego wypłynęły z rozmyślań chrześciańskich wszystkich poczciwych ludzi, co przed nim żyli. Wielką była ich wartość, ale nie jestże i on człowiekiem wielkiej wartości? Wiele rzeczy, gdyby on nie przemówił, pozostałyby nieme: nie martwe, lecz żywe, bez głosu. Nie stanowiż zarazem ostatecznie ta pieśń mistyczna wyrazu jednego z największych duchów ludzkich i jednej z najwznioślejszych rzeczy, jakie Europa dla siebie samej urzeczywistniła dotychczas? Chrze-