Strona:Thomas Carlyle - Bohaterowie.pdf/328

„nieszczerości“ i t d. Pierwszym jest postawienie końca ich działalności na miejsce jej toku i punktu wyjścia. Historyk pospolity wyobraża sobie, że Cromwell postanowił zostać protektorem Anglii jeszcze w czasie, kiedy uprawiał błota Cambridgeshire’u. Miał on tam przed sobą plan całej swej działalności, program dramatu całego, i przeprowadził go następnie krok za krokiem, dramatycznie, w miarę posuwania się naprzód, zapomocą wszelkiego rodzaju sztuk dramaturgii kłamanej: ten szachraj, intrygant, „Υποκριτης,“ komedyant! Przewrotność to radykalna i powszechna prawie w tego rodzaju wypadkach. Pomyślcie choć chwilę, jak zupełnie inaczej przedstawia się ów fakt! W jakim stopniu ktokolwiek z was przewiduje swoje życie? Na nieznacznej przestrzeni przed nami, ciemne ono zupełnie; kłębek to nie do rozwinięcia wszelkich możliwości, obaw, usiłowań, niewyraźnych błysków nadziei. Przed tym Cromwellem życie całe nie leżało bynajmniej nakształt programu, tak, iż przy niezgłębionej jego chytrości nie pozostawało mu nic innego, jak odegrać je tylko dramatycznie, scena po scenie! Nie tak to się odbywało! Jak nam się owe rzeczy przedstawiają, tak jemu los inaczej się malował. Ileż absurdów upadłoby i znikło same przez się, gdyby tylko historya uczciwie nie traciła z oka tego jednego niezaprzeczonego faktu! Zapewne, historycy opowiadają nam, że uważają na to, — lecz zobaczcie, czy tak istotnie się dzieje? Co do Cromwella, naprzykład, historya pomija zupełnie i nawet najlepsze rodzaje historyi zrzadka tylko sobie to przypominają. Przypomnieć należycie Cromwella, ze ścisłą doskonałością, jakim istniał w rzeczy samej, wymaga to rzadkiej zaiste zdolności — i nietylko rzadkiej,