W żadnej obcej beletrystycznej literaturze nie znajdujemy tak często potrącanej kwestji wychowania, jak w naszej; najważniejsze to pytanie w innych społeczeństwach ostatecznie załatwione zostało, w naszem oczekuje jeszcze rozwiązania. Od dawna też kwestja wychowania stała się przewodniczącą myślą wielu utworów Korzeniowskiego (Podróżomanja, Krewni, Tadeusz Bezimienny i inne), Kraszewskiego (Chata za wsią, Dola i Niedola, szczególniej zaś Jasełka); nad wszystkiemi wszakże góruje Orzeszkowa, wykazując przyczynowy związek pomiędzy wychowaniem jednostek, a późniejszem ich postępowaniem w życiu.
Cały szereg jej powieści dotykalnie przedstawia wadliwość jednostronnych, naturalistycznych sposobów wychowania!
Sylwek Cmentarnik n. p. jest jedną z powieści wychowawczych par excellence. Spostrzegamy tu dwa typy wychowania: surowo i pieszczotliwie naturalistycznego. Przedstawicielem pierwszego jest sam Sylwek, który, jak przeciętne zdrowe dziecię wychowane w wiejskiem ustroniu, nie pamięta o wyrządzonej sobie krzywdzie, stąd też rozgoryczenie nie zagnieżdża się w jego duszy. Jedynym jego dobroczyńcą było słońce, pogoda wiosenna, drzewa, słowem: natura.
Przyzwyczajony do pracy, posług domowych, z pewnością stałby się pożytecznym członkiem społeczeństwa, gdyby jaki gienjusz opiekuńczy w 9 lub 10 roku jego życia powierzył go kierunkowi pracowitego rzemieślnika; lecz, będąc świadkiem nierzetelności swego przybranego ojca, staje się nierzetelnym. Chęć sprzedaży znalezionego na cmentarzu kosztownego przedmiotu była powodem poznania Moryca, przedstawiciela pieszczotliwie naturalistycznego wychowania. Nielitościwe, nieludzkie postępowanie z Sylwkiem budzi w każdym
