mi religiami kraju. Inteligentne mieszczaństwo stworzyło potężny przemysł, zbudowało na wybrzeżach najpiękniejszą marynarkę tej epoki; wyroby hiszpańskie były najwięcej cenione we wszystkich fortach Europy. Mieliśmy miasta tak zaludnione, jak nowożytne stolice; olbrzymie fabryki tkanin zajmowały całe grody; ziemia półwyspu była wszędzie uprawna.
— Królowie katoliccy przyszli w chwili, kiedy siły narodu dosięgły najwyższych szczytów. Jeśli panowanie ich było wielkie, to dlatego, że siła energii, zebranej przez wieki średnie, dotrwała aż do tych czasów; ale panowanie to było przeklęte, ponieważ polityka ich zwróciła Hiszpanię z dobrej drogi, popchnęła ją na tory fanatyzmu religijnego i zaszczepiła ambicyę panowania nad światem. Hiszpania wyprzedziła wówczas resztę Europy na dwa lub trzy wieki i była tem, czem stała się teraz Anglia. I gdyby, zamiast rzucać się na wojenne wyprawy, uprawiała nadal politykę tolerancyi religijnej, zlewania się ras, pracy przemysłowej i rolnej, dokąd zaszlibyśmy teraz?
— Odrodzenie było więcej hiszpańskie, niż włoskie. Zmartwychwstała we Włoszech literatura starożytna, sztuka greko-rzymska; lecz Odrodzenie nie było czysto literackie i artystyczne; dawało ono życie nowemu społeczeństwu z jego obyczajami, przemysłem, armią, wiedzą. Któż to zrobił, jeśli nie ta Hiszpania arabów, żydów i chrześcian królów katolickich? Wielki kapitan[1] pokazał światu
- ↑ Gonsalw i Korduby, który odebrał w roku 1492 Grenadę.
