Kreśląc poniżej ciekawą historyę tego dramatu, w którym Voltaire odegrał zwycięsko rolę opiekuna i zbawcy niewinnie prześladowanych ofiar religijnego fanatyzmu, posługujemy się bądźto przekładem oryginalnego tekstu Voltaire’a, bądźto jego streszczeniem tylko, koniecznemi wyjaśnieniami uzupełnianem. Dla odróżnienia obu tych tekstów drukujemy je odmiennem pismem, własne opowiadanie, tudzież wyjaśnienia tłómacza odznaczając kursywą.
9. marca 1762 r. nec ante sed post Christum Natum mieczem sprawiedliwości i kata dokonany nad Janem Calasem w Tuluzie mord należy do zdarzeń osobliwych, przeto na uwagę potomności zasługujących.
Rychłą niepamięcią okrywamy zazwyczaj śmierć poległych w bitewnej potrzebie. Bowiem kto mieczem działa, od miecza też ginie i jest to wojny fatalność zwykła. Tam, gdzie krok w krok za śmiercią idzie wiktorya, głuchnie nasza litość i zdumienie.
Lecz gdy człowiek cichy a cnotliwy, mąż, ojciec, obywatel, który nie orężem, jeno niewinnością się zasłania, wydanym być może na łaskę błędu, prywaty i fanatyzmu, głos sumienia publicznego się zrywa i woła o zadośćuczynienie, prawdę, pomstę.
W dziwnej tej sprawie ważyły się zagadnienia
