ścielnych[1], a jeszcze w początku 1409 (19 kwietnia) Piotr Wysz, biskup krakowski, bawiący od roku we Włoszech i tylko na podstawie informacji ze strony kapituły powiadomiony o tem, co się w kraju dzieje, wzywał kapitułę, aby stała twardo przy prawach kościoła[2]; lecz w międzyczasie jego wikarjusz generalny, Jan Szafraniec, zarządzający w nieobecności biskupa diecezją, widział się spowodowanym do zmiany nieprzejednanego stanowiska. Świadczą o tem wymownie postanowienia synodów krakowskich przez niego zwołanych, które się odbyły w Sandomierzu 10 września 1408 i w Krakowie 1 października tegoż roku, i to właśnie w postanowieniach tyczących się spraw dziesięcinnych i zapowiedzi[3]. W sprawie o dziesięciny nie poczyniono tam wprawdzie ustępstw zasadniczych, lecz ustępstwa formalne, potępiając bezwzględne i natarczywe domaganie się uiszczenia dziesięciny[4], a co do zapowiedzi zabroniono duchownym dawania ślubów obcym parafianom i polecono odsyłać ich do właściwych plebanów, aby ci po zapowiedziach ślubu im udzielili[5]. W obu tych postanowieniach uderza stanowcza zmiana tonu i pewien zwrot ku więcej pojednawczemu stanowisku, widocznie więc w ciągu r. 1408 zaszły jakieś wypadki, które na zmianę usposobienia wśród kleru oddziałały. Może wzgląd na sprawę Ojczyzny, a może i nacisk królewski. I w archidiecezji gnieźnieńskiej stosunki się zmieniają. Toczą się przedewszystkiem układy ze szlachtą w sprawie dziesięcin, które doprowadziły do ugody pod datą 25 kwietnia 1409 zawartej[6], a w tym też czasie, to jest po drugim zjeździe piotrkowskim, a może nawet już w r. 1408, jak sądzimy, odbył się ów synod w Łęczycy, na którym nasze statuty z owemi w duchu pojednawczym sformułowanemi zmianami dawniejszych postanowień włocławskich zostały ogłoszone. I tu, jak w statutach krakowskich, zadowolono się co do dziesięcin tylko ustępstwem formalnem, nie upierając się przy ich bezwzględnem ściąganiu, ale za to co do zapowiedzi schlebiono próżności szlachty, zezwalając na znaczne skrócenie czasu zapowiedzi i na udzielanie ślubów w domu, co niewątpliwie miało na celu pewne ułagodzenie wzburzonych umysłów. Za prawdopodobieństwem daty r. 1408 przemawia także fakt, że w lipcu tego roku toczyła się
- ↑ Kod. dypl. Katedry krak. II, nr. 496: »Considerantes ardua ymo maxima negocia et diversa pericula ipsi ecclesie necnon personis eidem servientibus, bonisque, proventibus, pertinentiis suis nostris modernis temporibus, mutacione temporum exigente, incumbere et ingruere, que proh dolor usque ad nunc currencia tempora non sunt audita... nos astringimus et obligamus prefatam ecclesiam in omnibus suis bonis, fructibus, proventibus et pertinenciis quibuscunque, iuribus cunctis, in quibuscunque rebus consistant, privilegiis, immunitatibus, libertatibus ac indultis universis... defendere, propugnare, promovere et tueri.. etiam si, quod absit, penam exilii ac omnium nostrorum bonorum, mobilium et immobilium destruccionem, desolacionem, dissipacionem seu destraccionem pati ac subire debemus seu quovismodo sustinere«. Być może, że ta konfederacja wywołała właśnie konfederację szlachecką.
- ↑ Cod. epis. s. XV, T. I, nr. 38: »Quare hortamur vos in Christo et petimus, quatenus constantia sincera, quam semper habuistis, tamquam veri zelatores teneatis viriliter vos opponentes, nam una nobiscum in huiusmodi negotio dispositi stare sumus et morti obviare«.
- ↑ Statuty tych synodów odnalazł Ulanowski i ogłosił je w Archiwum komisji histor. V, w powołanej wyżej w uw. 3 pracy: Kilka uwag o statutach synodów diecezjalnych krakowskich z XIV-go i XV go stulecia.
- ↑ Postanowienie to, zamieszczone pod rubryką De decimis, brzmi: »Item quia nimia acrimonie severitas nec reportat honorem neque fructum, ideo mandamus, quod prelati, canonici, rectores ecclesiarum et universi alii beneficiati, quibus competit de iure percepcio decimarum, non obprobriis et conuiciis exigant decimas eis debitas, dummodo: extraham eam tibi de gut- ture, vel alia similia, sed cum benignitate et lenitate ac discreta modestia ipsas repetant, quod si non profecerint, extunc cum multa humilitatis maturitate per censuram ecclesiasticam contra eosdem procedant«.
- ↑ »De clandestina desponsacione: Item cum ex clandestina desponsatione multa oriuntur pericula animarum, ideo mandamus, ut nullus presbiterorum desponset alienas oves, sed commitet eas per suos pastores bannis previis desponsandas«.
- ↑ Kod. dypl. Wielkop. V, nr. 145. Być może, że i w diecezji krakowskiej toczyły się w ciągu r. 1408 podobne układy, bo biskup Piotr Wysz wspomina w swym wyżej powołanym liście do kapituły o tem, jakoby stan szlachecki zerwał umowę.
