nowskiego z nieznanego rękopisu posiadają te statuty inny napis a mianowicie: »Sequuntur statuta valde necessaria compilata per archiepiscopum Nicolaum«, a ta notatka dopiero może się przyczynić do ściślejszego oznaczenia czasu powstania statutów, gdyż na jej podstawie można stwierdzić, że pochodzą one z lat 1403—1422, to jest z czasów albo arcybiskupa Mikołaja Kurowskiego (1402—7/9 1411), albo Mikołaja Trąby (30/4 1412—7/12 1422). Wprawdzie z czasów obu tych arcybiskupów nie posiadamy żadnej wiadomości o jakimkolwiek synodzie diecezjalnym łęczyckim, lecz wzgląd ten niema żadnego znaczenia, bo wiadomość o takim synodzie mogła bardzo łatwo zaginąć. Chodziło więc tylko o to, któremu z tych dwóch arcybiskupów należałoby przyznać autorstwo tego aktu. Na pierwszy rzut oka skłaniaćby się można do oświadczenia się za Mikołajem Trąbą, który jak wiadomo przedsięwziął kodyfikację statutów prowincji gnieźnieńskiej i który jeszcze w końcu swych rządów zwołał synod prowincjonalny do Łęczycy na 24 sierpnia 1422, na którym może ogłoszona dawniej przez Ulanowskiego instrukcja dla wizytatorów synodalnych została ułożoną[1]. Bliższe jednak rozpatrzenie treści samego pomnika doprowadza do innych wyników. Uderzać musi przedewszystkiem ta okoliczność, że w tekście statutów nie wspomniano nigdzie ani słowem o herezji Husa, co świadczy, że statuty te przed potępieniem Husa na soborze w Konstancji (czerwiec 1415) zostały sformułowane, ale co ważniejsze, że statuty te są niemal identyczne ze statutami Mikołaja Kurowskiego, wydanemi przez niego jeszcze jako biskupa włocławskiego w r. 1402 dla diecezji włocławskiej[2]. Że on właśnie a nie jego następca powtórzył te swoje statuty dla archidiecezji gnieźnieńskiej, gdy w końcu r. 1402 lub początku r. 1403 objął jej rządy, jest więc niemal rzeczą pewną.
W treści samych statutów jednak nie brak wskazówek, które dozwalają na jeszcze bliższe oznaczenie ich daty. Stwierdziwszy, że są one ze statutami włocławskiemi prawie identyczne, musimy jednak zarazem podnieść, że istnieją także między niemi pewne ważniejsze różnice. Statuty gnieźnieńskie obejmują naprzód pewne postanowienia (c. 8, 14—17 i 26),
- ↑ Akt zwołania tego synodu ogłosił również Ulanowski w Archiwum kom. hist. V, str. 214. W tym samym tomie znajduje się także ogłoszona przez niego wyżej powołana instrukcja jako dodatek do pracy: Kilka uwag o statutach synodów diecezjalnych krakowskich z XIV i XV stulecia. Ulanowski nie określił bliżej jej pochodzenia, zaznaczył tylko, że może wypadnie ją odnieść do synodu kaliskiego z r. 1420 i że możliwem jest również, że zawdzięcza powstanie swoje dopiero któremuś z późniejszych, ale bezwątpienia od chwili wydania statutów Mikołaja Trąby nie bardzo odległych, prowincjonalnych synodów. Instrukcja ta wymaga jeszcze bliższego naukowego zbadania, bo nie jest wykluczonem, że nie będzie ona prowincjonalną, lecz diecezjalną gnieźnieńską. Jeden szczegół uszedł uwagi ś. p. Ulanowskiego. Idąc, jako znakomity paleograf, wiernie za brzmieniem rękopisu, wydrukował jeden ustęp tej instrukcji w ten sposób: »Item inquiratur a quolibet plebano, si habet statuta sinodalia ultimo confecta et in sinodo in licencia pronunciata«. Zdaje mi się nie podlegać wątpliwości, że zaszła tu omyłka ze strony pisarza rękopisu i że zamiast słów »in licencia«, które w tem miejscu byłyby zupełnie niezrozumiałe, należy czytać »in lancicia«. Na tej podstawie akt ów możnaby odnieść do któregoś z synodów łęczyckich prowincjonalnych lub diecezjalnych.
- ↑ Zob. Chodyński, Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, str. 1—9, nr. II. Synod ten odbył się 7 kwietnia.
