których we włocławskich niema. Mogły one być nowo dodane, albo też, co prawdopodobniejsze, powtórzone z dawniejszych statutów diecezji gnieźnieńskiej, ale co ważniejsze, w naszych statutach zmieniono lub opuszczono celowo pewne postanowienia statutów włocławskich i to w celu złagodzenia tych przepisów. A chodzi tu właśnie o przepisy bardzo charakterystyczne i doniosłe, bo dotyczące spraw o dziesięciny i nakazu głoszenia zapowiedzi małżeńskich. W sprawie dziesięcin statuty włocławskie nakazują pod karą ekskomuniki, aby duchowni od obowiązanych do dziesięciny, szlachty czy nieszlachty, wybierali należność w całej pełni i im niczego pod wpływem jakiejkolwiek bojaźni nie opuszczali[1], statuty gnieźnieńskie zaś pominęły to postanowienie zupełnie, a co do zapowiedzi, podczas kiedy statuty włocławskie kategorycznie nakazują głosić je bez wyjątku w trzech po sobie następujących dniach świątecznych[2], statuty gnieźnieńskie dozwalają, aby, jeżeli te święta nie przypadają w jednym tygodniu, głoszono zapowiedzi w trzech dniach powszednich, a nadto zwalniają od tego statutu szlachtę, której związki małżeńskie układają się na kilka miesięcy naprzód przed ślubem, i dozwalają na udzielanie ślubów w domu, przyczem tylko ubocznie wspomniano o potrzebie zapowiedzi, tak jakby je tylko wtedy głosić miano, gdyby ślub nie odbywał się w kościele. Zauważyć należy, że jeszcze w maju r. 1406 synod prowincjonalny w Kaliszu kategorycznie nakazywał ścisłe przestrzeganie przepisów o głoszeniu zapowiedzi (art. IV)[3], ponieważ zaś trudno przypuścić, aby ów synod prowincjonalny miał właśnie na celu uchylić łagodniejsze przepisy nakrótko przedtem przez samego arcybiskupa wydane, przeto raczej wnosić należy, że owe postanowienia są późniejsze i że musiały zajść zbyt ważne przyczyny, które tak doniosłą zmianę stanowiska w przeciągu kilku lat wywołały. Nie trudno je odnaleść. Wiadomo, że pod wpływem niezadowolenia wobec przywilejów kościelnych, szerzącego się wśród szlachty, i nie bez przyczynienia się prądów husyckich z Czech idących, przyszło do groźnej manifestacji stanu szlacheckiego na zjeździe w Piotrkowie 17 października 1406, powtórzonej na drugim zjeździe w tem mieście w akcie konfederacji szlachty dla obrony praw przeciw duchowieństwu
- ↑ »Item mandamus sub pena excommunicacionis omnibus beneficiatis, qui habent decimas, ut a suis decimatoribus tam nobilibus quam ignobilibus pleno, quantam in eis est, percipiant, neque eis ex quocumque timore parcant«.
- ↑ »Item volumus, quod nullus vel aliquis personas quascunque copulare matrimonialiter debeat nisi in ecclesia et bannis editis, id est tribus proclamationibus in tribus festis precedentibus, et hoc intimet populo, quod secus faciens mulctabitur pena sinodali«.
- ↑ Art. IV: »Hoc sacro aprobante concilio decernimus, quod... capitulum »cum inhibitione« de clandestina desponsatione, de bannis ante copulam promittendis, ad unguem observetur« Hube, Antiquissimae constitutiones synodales provinciae Gneznensis, str. 222.
