Faszyzm jest objawem powojennym. Zrodził się i doszedł do władzy w Italji, ponieważ jednak tą samą nazwą oznaczono pewne kierunki politycznego działania także w innych krajach, przeto powstaje pytanie, co te kierunki mają wspólnego, czyli jaka jest istota faszyzmu? W krótkich niniejszych uwagach, których celem jest zorjentowanie się w tem niepospolicie interesującem zjawisku politycznem i socjologicznem, jakiem jest faszyzm, starać się będziemy scharakteryzować najpierw faszyzm italski, następnie określimy tendencje i motywy faszystowskie innych krajów, wkońcu starać się będziemy dojść do jakiejś syntezy, o której z góry powiemy, że ma znaczenie światowe.
Faszyzm italski nie jest bynajmniej jakąś teorją czy doktryną. Jest to kierunek na wskróś empiryczny. Kto pragnąłby określić go wedle istniejących teoryj politycznych czy socjologicznych, znajdzie w nim dużo sprzeczności, o których usunięcie faszyzm bynajmniej się nie stara. Ponieważ jednak zjawiska polityczne i socjologiczne określamy pewnemi ogólnie przyjętemi pojęciami i teorjami, przeto pragnąc się dostać do istoty faszyzmu, nie możemy tego uczynić inaczej, jak tylko przez zestawienie i porównanie go z takiemi pojęciami i teorjami, jak liberalizm, demokracja, socjalizm i t. d.
Faszystów, którzy mówią o radości życia, sile, gwałcie, którzy mają przed oczyma obraz wielkiej imperialistycznej Italji, przeraziłby poprostu Sokrates, który w Fedonie Platona mówi: »zdaje
