będzie przywrócenie monarchji. Bardzo ostrożnego zbadania wymagają także analogiczne objawy we Francji. Kto czyta referat p. R. Rohden’a o faszystowskich motywach we francuskiem ethos państwowem (w cytowanej wyżej książce o międzynarodowym faszyźmie) lub artykuł p. Lucien Dubech’a (w »Przeglądzie współczesnym« z czerwca br.) o nacjonalistach francuskich, ten dostrzeże, jak bardzo komplikują się owe motywy faszystowskie z dążeniami monarchistów, a przez to, czy mimo wszystko, z akcją katolików. Potrzebaby dokładnej analizy, aby te wszystkie elementy wyodrębnić i każdemu właściwe miejsce i rolę wyznaczyć.
Rozglądając się po Europie z tego punktu widzenia, który nas tu interesuje, zadajemy sobie ciągle pytanie, czy to szukanie nowych dróg, którem jest wedle naszego zdania faszyzm, zakończy się znalezieniem tej nowej drogi. W ojczyźnie faszyzmu, w Italji, nie rozwiązano ani ekonomicznego problemu rozdziału dóbr, ani problemu politycznego większości, na którym polega parlamentaryzm, ani wreszcie problemu społecznego walki klas. Faszyzm italski ignoruje poprostu te kwestje. Pozostaje reforma polegająca na ustroju korporatywnym. Ale wedle mojego zdania nie może spełnić swojego zadania, bo nie daje zawodom tak zorganizowanym prawdziwego samorządu, a jest tylko nową, dalszą, szerszą formą organizowania narodu przez rząd i dla rządu.
Wszystkie te refleksje nie osłabiają jednak faktu, że faszyzm italski wydobył na wierzch i zaprzągł do pracy potężną energję narodu. Formy, w które się te energje dzisiaj wlewają, ulegną z pewnością różnym zmianom, ale, jeżeli wojna nie przewróci rozpoczętego dzieła i nie zniszczy wydobytych urokiem Mussoliniego sił narodowych, to nie byłaby uzasadnioną obawa, że Mussolini nie znajdzie form rozwiązujących problemy, które na razie tylko usuwa. Jest to bowiem mąż stanu, który z włoskim gestem i z włoską teatralnością, z wrodzoną sobie i swemu narodowi namiętnością łączy niezwykłą trzeźwość i — czego dzisiaj najwięcej potrzeba — twórczość.
Przedkładając parlamentowi ustawę o prawnem uregulowaniu stosunków pracy (Disciplina giuridica dei rapporti collettivi del
