Strona:Władysław Mickiewicz - Emigracya Polska 1860—1890.djvu/45

trudno było inaczej przedstawiać genezę powstania, ale książę dodawał: „Osiągnęliśmy już teraz, po trzechmiesięcznej ledwo walce, to, czego nie otrzymało nierównie dłuższe powstanie z roku 1831: kwestya polska uznaną została uroczyście kwestya europejską. To każdy z nas czuje, że tam gdzie tyle potężnych mocarstw w jednej się łączy myśli, ostatniem słowem nie może być proste i upokarzające wyznanie niemocy «.
 W tej ślepej wierze w etyczną doskonałość dworów tkwił zasadniczy błąd biura agencyi dyplomatycznej polskiej 1863 r. Czyż historya nie wykazuje na każdej stronie, jak mocarze łamią traktaty i jakiej natury względy sprowadzają wojny? Wszystkie noty gabinetów nic nie miały zaważyć na szali naszych przeznaczeń. Wolno jeszcze było czegoś spodziewać się od Napoleona III. który świeżo oswobodził był Włochy, lecz nie oczekiwać od zimnych Anglików i od Austryi, wówczas jeszcze na wpół metternichowskiej, objawów międzynarodowego poświęcenia.
 Poza rządem narodowym, pierwszą powagą był dla księcia Czartoryskiego jenerał Zamoyski. Zamoyski wierzył w olbrzymią doniosłość umieszczenia w adresach do Napoleona III, Senatu i Ciała prawodawczego, ustępu twierdzącego, że car stracił swoje prawa nad Polską, ponieważ nie dotrzymał jej obowiązań z 1815 roku i zdawał się przekonany, iż Austrya czeka tylko tego, aby wystąpić zbrojnie przeciw Rosyi. »Polska, pisał Zamoyski, wybierze, jeżeli Austrya to jej przedłoży, księcia austryackiego za króla. W Krakowie, dawnej stolicy, ustali się rząd prawowity, konstytucyjny, uznany przez Europę. Król polski znajdzie bez trudności sprzymierzeńców, zaciągnie pożyczkę, podwoi w kilka tygodni swoje wojsko i posuwając się szybko