Strona:Wiktor Hugo - Człowiek śmiechu (wyd.1928) T.1-2.djvu/214

Ta strona została przepisana.

dziwa cnota to być rozumnym. To, co upada, powinno było upaść, to, co się udaje, powinno było się udać. Opatrzność ma swoje powody, nagradza tego, który tego godzien. Czyż mniemacie lepiej się na tem znać od niej? Gdy okoliczności wydały wyrok, gdy jeden sposób rządzenia zastąpił drugi, gdy rozróżnienie prawdy od fałszu zrobiło powodzenie: tu katastrofa, tam zwycięstwo, niema już żadnej wątpliwości, człowiek uczciwy łączy się z tem, co jest górą, i chociaż to jest z pożytkiem dla jego karjery i rodziny, nie dając się tem powodować, a myśląc tylko o rzeczy pospolitej, idzie na rękę zwycięzcom.
Cóżby się stało z państwem, gdyby nikt nie chciał służyć? Więc wszystkoby się zatrzymało? Zachować swoje miejsce — oto czyn obywatelski. Umiejcie poświęcić wasze tajne sympatje. Urzędy muszą być zajęte. Trzeba, żeby się ktoś poświęcił.
Być wiernym czynnościom publicznym, jest wiernością. Usunięcie się urzędników byłoby sparaliżowaniem państwa. Idziecie na wygnanie, to litości godne. Czyż to przykład? Co za pycha! Czy to wyzwanie? Co za śmiałość! Za jakąż osobistość się macie? Dowiedzcie się, że my tyleż samo jesteśmy warci. My, my nie dezerterujemy. Gdybyśmy chcieli, my także bylibyśmy nieużyci i nieposkromieni i robilibyśmy rzeczy straszniejsze niż wy. Ale wolimy być ludźmi inteligentnymi. Ponieważ jestem Trymalcjonem, więc myślisz, że nie mógłbym być Katonem! Cóż znowu!

III

Nigdy sytuacja nie była jaśniejsza i bardziej stanowcza jak w 1660 roku. Nigdy droga postępowania nie była jaśniej wytknięta dla umysłów zrównoważonych.
Anglja była poza Cromwellem. Za republiki dokonało się wiele nieprawych czynów. Stworzono supremację brytyjską i uzyskano z pomocą wojny Trzydziestoletniej przewagę nad Niemcami, z pomocą Frondy poniżono Francję, z pomocą księcia de Bragance umniejszono Hiszpanję. Cromwell oswoił Mazaryna, w traktatach protektor angielski podpisywał nad królem Francji, nałożono na Stany Zjednoczone podatek z ośmiu miljonów,