Strona:Wiktor Hugo - Katedra Najświętszéj Panny Paryzkiéj.djvu/115

dzielnicą najstarożytniejszą, najmniejszą, a matką dwóch innych, ściśniętą między niemi (wybaczmy porównaniu), jakoby nizka staruszka między dwiema słusznemi, urodziwemi swemi córkami. Okręg Wszechnicy zalegał lewy brzeg Sekwany, od Tournelle aż do wieży Nesle, punktów odpowiadających w obecnym Paryżu: pierwszy targowicy win, drugi Mennicy. Jego okopiska dość zamaszyście zakreślały poletek, na którym Julian cieplice swe zbudował. Góra S-téj Genowefy na wewnątrz jego leżała. Punktem najbardziéj wysuniętym krzywéj téj linii murów była brama Papiezka, to jest, prawie miejsce, na którém się dziś wznosi Panteon. Nowe-miasto, największy z trzech odłamów Paryża, zasiadło prawy brzeg rzeki. Podłużne jego arterye, poprzecinane zresztą lub poprzerywane w wielu miejscach, biegły wzdłuż Sekwany, od wieży Billy do wieży drewnianéj, czyli od miejsca, gdzie dziś są śpichrze zapasowe, aż do miejsca gdzie się wznoszą Tuillerye. Cztery punkta, w których Sekwana przecinała szańce stolicy, Tournelle i wieża Nesle, z lewéj strony rzeki wieża Billy i wieża drewniana ze strony prawéj, zwały się przed innemi czterema wieżami miasta Paryża. Nowe-miasto bardziéj się jeszcze wychylało ku obszarom wiejskim, niżeli Wszechnica. Najmocniéj wytkniętemi tu punktami okopisk miejskich (z czasów Karola V-go) były bramy Św. Dyonizego i Św. Marcina, których siedziby nie zmieniły się.
 Jakeśmy tylko co nadmienili, każda z trzech wielkich dzielnie Paryża była miastem osobném, lecz każda téż miastem zanadto cechowém by mógła sobie wystarczyć, by mogła się obyć bez innych. Ztąd trzy widoki najzupełniéj wydzielone. Gród przepełniały kościoły, Nowe-Miasto pałace, Wszechnicę Szkoły. Pominąwszy tu podrzędne osobliwości starego Paryża i dziwactwa jego ustaw drogowych, powiemy ze stanowiska ogólnego tylko i czerpiąc jedynie zbiorowo a ryczałtem w tym chaosie juryzdykcyj gminnych, że wyspa była pod biskupem, brzeg prawy pod starostą kupieckim, brzeg lewy pod rektorem. Nad wszystkiemi zaś był kasztelan paryzki, dygnitarz królewski, nie miejski. Gród posiadał Katedrę, Nowe-miasto miało Luwr i Ratusz, Wszechnica Sorbonę. W Nowém-Mieście były Targowice, w Grodzie Dwór-szpitalny, we Wszechnicy Pré-aux-Cleres, uświęcone owe bursy i łączki studenckie. Występki popełnione przez żaków na brzegu lewym sądzono na wyspie, w Pałacu Sprawiedliwości, karano zaś takowe na brzegu prawym, na górze Sokoléj w Montfancon, chyba-by rektor, zwąchawszy słabość władzy królewskiéj, poczuł się na siłach wystąpić z nadaniami Wszechnicy; było to bowiem przywilejem uznanym, że żacy mieli prawo do własnéj szubienicy.
 (Zauważmy nawiasowo, że większą część tych przywilejów, a były między niemi i lepsze od powyższego, wydarły królom zaburzenia i bunty. Bieg to rzeczy odwieczny: król łask swych nie skąpił, gdy