Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/69

 Wytworność znajduje swoje miejsce wśród rzeczy, to prawda; lecz filozofia, która oddycha samą tylko wytwornością, nie uczyni nigdy zadość usposobieniu empirycznemu. Wyda mu się ona raczej monumentem sztuczności. To też znajdujemy ludzi wiedzy skłonnych raczej odwrócić się od metafizyki, jako od rzeczy w równym stopniu klasztornej, jak urojonej, oraz ludzi praktycznych, otrząsających kurz filozoficzny z nóg swoich i obierających powołanie dzikiego.
 Naprawdę jest coś okropnego w zadowoleniu, którem zapełnia umysł racyonalistyczny systemat czysty, lecz nie realny. Leibniz był umysłem racyonalistycznym mającym jednak nieskończenie więcej zainteresowania dla faktów, niż większość umysłów tego typu. Lecz jeśli poszukujecie wcielenia płytkości, przeczytajcie tylko ową uroczo napisaną jego „Theodiceę“, w której się stara usprawiedliwić postępowanie Boga z człowiekiem i dowieść, że świat, w którym żyjemy, jest najlepszym z możliwych światów. Pozwólcie mi przytoczyć próbkę tego, co mam na myśli.
 Między innemi przeszkodami do swego optymizmu Leibniz napotyka na liczbę skazanych na wieczne męki. Przyjmuje on, jako przesłankę od teologów, że liczba ta przewyższa w znacznej mierze ilość zbawionych, przechodzi więc do następującej argumentacyi.
 „Nawet w tym wypadku, powiada on, złe przedstawi się nam znikomo małem, w porównaniu z dobrem, jeśli weźmiemy pod uwagę rzeczywistą wielkość Państwa Dobrego. Coelius Secundus Curio napisał niewielką książeczkę pod tytułem: „De amplitude regni coelestis“, która niedawno została przedrukowana. Nie zdołał on jednak objąć całego obszaru Królestwa niebieskiego. Starożytni mieli mało wyobrażenia o dziełach boskich... Zdawało im się, że tylko ziemia nasza jest zaludniona, a nawet pojęcie antipodów było im obce. Resztę świata wyobrażano sobie, jako kilka świecących się kul zamkniętych w nielicznych kryształowych sferach. Lecz dziś, jakiekolwiek przyznamy granice wszechświatowi, winniśmy uznać, że zawiera on niezliczone kule równie wiel-