Tam, na Kujawach, poza Płockiem, który szmerem osypujących się murów szepce nam o Konradzie, swarliwym księciu mazowieckim i jego synach, wnukach i prawnukach żyjących w ustawicznych sporach i wojnach, o niebacznie przez Piastowiczów popieranych podstępnych komturach krzyżackich, o surowych i mądrych biskupach, o rolnym i kupczącym ludzie pracowitym i śmiałym, Wisła ukazuje jeszcze Włocławek ze starymi świątyniami, spichrzami, gromadzącymi plon Kujaw i ziemi Dobrzyńskiej, miasto założone przez Władysława II w r. 1142 i nadane przezeń biskupom kujawskim. Katedra włocławska była dwukrotnie niszczona przez Czechów i Krzyżaków i w coraz innym miejscu wznoszona. Styl jej jest ściśle ostrołukowy z dwiema wysokimi wieżami, olbrzymim krucyfiksem w głównej nawie i licznymi grobowcami. Starszy od niej jest kościół Św. Jana. Miasto, uprzemysłowione i handlowe, leżące na linii kolejowej szybko rozrasta się i unowocześnia. Włocławek jak i Płock posiadają mosty przez Wisłę. Miasto pamięta najazd bolszewicki i na pamiątkę bohaterów „Cudu nad Wisłą” wystawił wysoki obelisk na wzgórzu.
Na tym odcinku brzegi Wisły obniżają się znacznie. Niżej Włocławka na cyplu piaszczystym widnieją ruiny krzyżackiego zameczku obronnego Bobrowniki, a stąd niebawem już —
...ujrzysz Nieszawę czerwoną,
Długim spichlerzy rzędem ozdobioną...
i niestety niegdyś ożywioną i zasobną, a teraz zamierającą. Od śmierci broni jej sąsiedztwo z uzdrowiskiem — Ciechocinkiem, słynnym swymi radioaktywnymi solankami, cieplicą, borowiną i wspaniałymi urządzeniami, stawiającymi go w szeregu pierwszych miejscowości leczniczych polskich, coraz bardziej uczęszczanych. W letnim i jesiennym sezonie Nieszawa prowiantuje Ciechocinek i poczęści obsługuje go. Tymczasem jest to poza rolnictwem jedynym źródłem dochodów mieszkańców tej mieściny. Stara fara, klasztorek Franciszkanów oraz stary, Jagiellonów pamiętający kościółek „na Przypuście” stanowią jedyne zabytki Nieszawy. Istniał tu zapewne za Piastów Mazowieckich gród obronny, lecz pozostały po nim tylko wały i być może ślad po fosie. Na przeciwko Ciechocinka, na dawnym wysokim brzegu wiślanym tkwią ruiny piastowskiego zamku w Raciążku.
Wisła, po przyjęciu do swego wartu wody Skrwy, Mienia, Zgłowiączka włocławskiego i Drwęcy — coraz bardziej szeroka i pełnowodna, pędzi dalej — i nagle
„...ujrzysz nad górami śpice
I wież wysokich złote makownice”.
To Toruń — prastara osada mazowiecka. Nazywała się pierwotnie — Tarnowo. W r. 1303 Leszek Czarny zastawił całą ziemię michałowską z Toruniem Krzyżakom na 3 lata. Po terminie zastawu Krzyżacy kilka-
