Strona:Wisłą do morza.djvu/12

i Malborgu, gdzie ku naszej rubieży drapieżni komturowie Krzyżaków chciwe kierowali spojrzenia, zanim pod Grunwaldem miecz polsko-litewski nie położył pokotem drapieżnego Zakonu.
 Za Toruniem statek przepływa koło Fordonu pod najdłuższym w Europie mostem. Dalej z lewej strony wpada do Wisły Brda, płynąca z Pojezierza Pomorskiego i przechodząca przez Bydgoszcz. Łączy ją z Notecią, Wartą i Odrą kanał Bydgoski. Od ujścia Brdy zaczyna się dolny bieg Wisły, płynąc w kierunku północnym śród malowniczych pagórków Pojezierza, mijając Chełmno i Grudziądz. Koryto Wisły jest tu już uregulowane i zwężone do 300 metrów
 Chełmno, dawna stolica ziemi Chełmińskiej, jest miastem o które trwał długi spór pomiędzy Krzyżakami a Polską. Oddał bowiem je Krzyżakom Konrad Mazowiecki w r. 1228 i dopiero w 238 lat później powróciło ono we władanie Polski. Jest to jeden z najstarszych grodów polskich, pięknie zabudowany, z renesansowym ratuszem i kościołem XVI stulecia. Wysokie, mocne mury obronne opasywały całe miasto.
 Na prawym brzegu Wisły, przy ujściu Osy, w której dno Bolesław Chrobry kazał wbijać słupy żelazne, leży Grudziądz, przemysłowe i handlowe miasto, port rzeczny i węzeł kolejowy z mostem przez rzekę. W latach 1770—76 na rozkaz króla Fryderyka II zbudowano tu silną fortecę, której generał Courbiere prawie siedem miesięcy w r. 1807 bronił przed szturmami Francuzów Napoleona. Wiek XIII pozostawił tu pamiątkę — t. zw. „Klimek” — basztę dawnego zamku krzyżackiego. W r. 1635 król polski Władysław IV przyjmował w Grudziądzu posłów Anglii, Francji i Holandii pośredniczących w zawarciu pokoju pomiędzy Polską a Szwecją. Przez miasto przechodzi kanał „Trynka”, który podobno projektował Kopernik, mając na celu doprowadzenie dobrej wody z Wisły do Grudziądza. Pomiędzy ujściem Brdy a Grudziądzem, do głównego koryta dobiega Czarna Woda spływająca z przełęczy tucholskiej, dolej — Mętawa, a tuż pod Gniewem wlewa się do Wisły — Wierzyca.
 Za starym miastem Gniewem, pod wsią Piekłem, zaczyna się delta. Wisła dzieli się tu na kilka ramion przebijając się przez wał pojezierza bałtyckiego i wybiegając do malowniczej doliny, pokrajanej wąwozami i okrytej polami uprawnymi. Jedna z odnóg wiślanych — Nogat płynie ku północo-wschodowi. Dawniej niósł on większą część wód do zalewu wiślanego, który nazywa się również Świeżym; obecnie jednak jest on odcięty śluzami i płynie po naniesionych przez siebie i Leniwkę Żuławach. Główne koryto odprowadzające wszystkie wody wiślane do zatoki Gdańskiej stanowi przekopany przez wydmy kanał, szeroki na 450 m. i oddzielony śluzami od drugiego dawnego łożyska Wisły — Leniwki. Do zalewu wiślanego kieruje się trzecia odnoga Wisły — tak zwana Szkarpawa, od Leniwki zaś odbiega czwarte ramię, nazywano Wisłą Śmiałą, która przerwała się tamtędy w czasie powodzi r. 1840.
 Nad Nogatem na pruskiej stronie jak niegdyś, tak i teraz grozi Pol-