192
dowólmy się wysłaniem go w to miejsce iżby szukał szczęścia; bądźmy we wszystkiem umiarkowani; trzeba stosunku między winą a karą.
Darujmy temu biednemu Janowi Jakóbowi[1], kiedy sam sobie przeczy w każdem słowie; kiedy, wystawiwszy sam komedyę[2] wygwizdaną w teatrze w Paryżu, wymyśla tym, którzy wystawiają komedye o sto mil stamtąd; kiedy szuka protektorów i znieważa ich; kiedy deklamuje przeciw powieściom, a sam pisze powieść, której bohater, głupawy bakałarzyna, przyjmuje jałmużnę od Szwajcarki zrobiwszy jej dziecko i który idzie stwornić te pieniądze w zamtuzie paryskim; pozwólmy mu wierzyć, że przewyższył Fenelona i Xenofona, kształcąc młodego szlachcica w rzemiośle stolarza: te płaskie brednie nie zasługują na karę więzienia: szpital wariatów wystarczy zupełnie, wraz z krzepiącą polewką, puszczeniem krwi i dyetą.
Brzydzę się prawami Drakona, które jednako karały zbrodnie i błędy, złość i szaleństwo. Nie traktujmy jezuity Nonotte, który winien jest jedynie pisania głupstw i paszkwilów, tak jak potraktowano jezuitów Malagridę, Oldcorna, Garneta, Guignarda[3], Guereta, i jak powinno się potraktować jezuitę Le Telliera[4], który oszukał króla i zamącił spokój Francyi. Rozróżniajmy przedewszystkiem w każdym procesie, w każdej sprzeczce, w każdej zwadzie, napastnika od znieważonego, ciemiężcę od uciśnionego. Wojna zaczepna jest dziełem tyrana; ten, kto się broni, to człowiek sprawiedliwy.
- ↑ Jan Jakób Rousseau.
- ↑ Narcisse ou l’amant de lui même, komedja w 1 akcie Russa, grana tylko raz jeden w Komedji Francuskiej, w r. 1752. W swoim Liście do d’Alemberta, Rousseau pomieścił gwałtowną filipikę przeciw teatrowi w ogóle.
- ↑ Guignard, powieszony w Paryżu w roku 1595 za to iż zachęcał do królobójstwa młodego Châtel, sprawcę zamachu na Henryka IV.
- ↑ Le Tellier, spowiednik Ludwika XIV po O. La Chaise, podżegał króla przeciw Jansenistom i uzyskał u papieża wydanie słynnej bulli Unigenitus, która na pół wieku rozdwoiła Francyę.
