rozpadem zniknął niezwykle ważny uczestnik stosunków międzynarodowych, który stworzył sieć światowych powiązań i zależności, tworząc hierarchicznie zdominowane ugrupowanie państw socjalistycznych. Po trzecie, potencjał ZSRR był tak znaczący, iż nawet po jego rozpadzie Rosja zachowała swoje znaczenie międzynarodowe i zdolność wpływania na strategiczne decyzje w polityce światowej[1].
Upadek bloku wschodniego spowodował znaczące zmiany w ładzie międzynarodowym. Uznaje się, że uległy wówczas erozji podstawowe idee, myśli i struktury, które ukształtowały się w kolejnych fazach ładu jałtańsko-poczdamskiego. Na obu jego biegunach przyjęto koncepcje odchodzenia od antagonizmu i wrogości, zastępując je koncepcjami otwartości i tworzenia reguł partnerstwa bez uprzedzeń ideologicznych. Pojawiła się świadomość, iż w obliczu rozwoju globalnych zagrożeń rozwojowych dla ludzkości nie da się osiągnąć podstawowych celów, działając w pojedynkę. Może to się udać jedynie w ramach polityki wielostronnej w świadomie tworzonych, międzypaństwowych sieciach współpracy[2]. Przemianom świadomościowym towarzyszyło tworzenie nowych norm międzynarodowych, regulujących współżycie międzypaństwowe, spychających na dalszy plan mechanizmy zbrojeniowe, ideologiczne i militaryzację myślenia o świecie[3].
W pozimnowojennym środowisku międzynarodowym, kształtującym się na przełomie XX i XXI w., doszło do zmiany składu systemu — pojawiły się nowe państwa i nowi pozapaństwowi aktorzy stosunków międzynarodowych; nastąpiła zmiana struktury systemu, modyfikacja różnorodnych sieci powiązań łączących poszczególne podmioty, zmiana funkcji pełnionych przez elementy tego systemu (inne znaczenie posiadają m.in. instytucje międzynarodowe). Te przekształcenia otoczenia zewnętrznego tworzą pewną rzeczywistość wymuszającą na aktorach środowiska międzynarodowego adaptację, dostosowanie swoich działań i strategii do zmieniającej się rzeczywistości międzynarodowej.
Na obecnym etapie rozwoju stosunków międzynarodowych ważnymi elementami współtworzącymi system międzynarodowy i oddziałującymi na jego efektywność stały się: współzależność, globalizacja i transgraniczność. Tworzy się nowy typ powiązań międzynarodowych, megakapitalizm z globalnym handlem, pieniądzem i gospodarką światową, które niejednokrotnie funkcjonują „ponad i poza głowami państw”. Globalnego charakteru nabierają też zagrożenia cywilizacyjne, takie jak dewastacja przyrody, wyczerpywanie się zasobów
