nowski do czasów bliższych, do „potopu szwedzkiego“ i zaczął kreślić na ich tle poemat p. t. „Dziewczę z Sącza“. Studyował w tym celu dzieła historyczne, a nawet wyjechał do Sącza i tam zbierał materyały do swej powieści w archiwach miejskich i kościelnych. Praca szła raźnie — i już w lipcu 1858 r. poemat był gotów.
Opowiadanie oparte jest na fakcie historycznym. Zagrożeni rzezią przez załogę szwedzką mieszkańcy Starego Sącza[1] chwycili za broń i wycięli w pień najeźdźców, dnia 13 grudnia 1655 r., dwanaście dni przed ustąpieniem Szwedów z pod Częstochowy. Powstanie w Sączu było zatem pierwszym przebłyskiem ocknienia narodowego po chwilowym upadku, a tem samem dawało wyborny materyał do poematu bohaterskiego. Fabułę, na której, jakby na kanwie, uwydatnił poeta te wypadki, zaczerpnął Romanowski z podania miejscowego. Powiada ono, że w pewnej młodej Sandeczance zakochał się oficer szwedzki i chciał ją od rzezi uratować — ostrzeżenie jego było powodem i hasłem do powstania. Tak więc wyobraźnia Romanowskiego miała już gotową podstawę — trzeba było tylko tchnąć w te historyczne lub legendowe postaci życie. A to życie prawdziwe, nie maryonetkowe, tętni na każdej karcie „Dziewczęcia z Sącza“ w najrozmaitszych swoich objawach i wśród najrozmaitszych okoliczności. Widzimy tych bohaterów sądeckich i w domu i w karczmie i w kościele, przy wesołej pogawędce i przy trumnie ukochanych, przy pracy i pośród zaciętej bitwy — całe ich życie staje przed nami w całej swej prostocie i prawdzie. Bo niema tu „bohaterów bez zmazy“, jak ich niema w rzeczywistości — są tylko ludzie z zaletami i przywarami, kochający ojczyznę, ale kochający także siebie, nie cierpiący Szwedów, ale dbający o swe interesy. Typy to kreślone na wzór „Pana Tadeusza“, ale nie naśladowane z niego, świeże i oryginalne. Wziął je poeta z rzeczywistości, bo chętnie przebywał zwykle pośród warstw rzemieślniczych,
- ↑
Fakt ten dotyczy Nowego Sącza.
