Strona:Wybór poezyj- z dołączeniem kilku pism prozą oraz listów.djvu/028

tak bolesny obrót wzięły; w czasie powstania Kościuszkowskiego schronił się do Galicyi, a potém albo w zamku Janowskim rozmyślał, albo w polu przypatrywał się pracy rolników. W takim stanie dobrowolnego osamotnienia zaskoczyła go śmierć 6 lipca roku 1796.
 Tak zgasła jedna z gwiazd naszego „wieku oświecenia“. Nie jaśniała ona wprawdzie blaskiem pierwszorzędnéj świetności i na horyzoncie wszechświata nie byłaby widzialna, ale na naszym szczuplejszym widnokręgu miała ona i ma dotąd znaczenie niepospolite.
 Była-to natura jędrna, krzepka i rubaszna typu staropolskiego. Oświata francuska, spływająca wtedy już od wieku na wierzchołkowe punkta społeczeństwa naszego i przetwarzająca ich naturę stale choć zwolna, przyczyniła się wprawdzie silnie do rozjaśnienia i rozszerzenia umysłowości Naruszewicza, ale nie zdołała przetworzyć jego usposobienia i charakteru. Pod tym względem pozostał on przez życie całe tém, czém go natura kraju i narodu, jako téż wychowanie jezuickie uczyniły.
 Niewielki i niezbyt świetny zasób fantazyi wyćwiczonéj trybem szkolnym, brak siły i subtelności w wyrażaniu uczuć, skłonność do jowialnego, rubasznego a nawet trywialnego żartu, częste przekraczanie miary artystycznéj — nie mogły sprawić, ażeby poezya jego wstrząsała i zachwycała umysły treścią a olśniewała formą. Ale natomiast jasny, trzeźwy, praktycznie skierowany rozum, pamięć ciągła na obowiązki obywatelskie i ustawiczne nawoływanie do ich pełnienia, śmiałe wytykanie wad i zdrożności, ku przepaści wiodących naród: oto wielkie zalety, które utworom Naruszewicza wpływ społeczny zapewniły. Co więcéj, można powiedziéć, że nawet te właściwości umysłu i talentu Naruszewicza, które dziś za wady poczytywać musimy, mianowicie rubaszność i trywialność, w swoim czasie były zaletami, bo przemawiały do usposobienia publiczności nie różniącego się od usposobienia poety. Poeta nieświadomie wprawdzie, lecz zgodnie z naturą własną używał tym sposobem skutecznych środków do zyskania sobie umysłów i wpojenia w nich przekonań i pojęć, nie wchodzących poprzednio w zakres ich duchowéj atmosfery.
 Miał bowiem Naruszewicz ważne przed sobą zadanie przeszczepienia w umysły narodu pojęć „wieku oświeconego.“ Spełnił je w sposób wielce umiarkowany, ale i wielce skuteczny.
 Trzy główne ideje przeświecają w jego piśmienniczéj działalności i utworom jego wybitną cechę nadają.
 Zamiast kultu przesądów i zabobonów stara się zaprowadzić kult rozumu. W poezyi przeciwstawia rozhukanemu pędowi ślepych