zgóry przedsięwziętego planu. Najstarszą częścią jest dolna część wieży, która służyła może dawniej jako przedsionek i schronisko dla żebraków, zaś górna platforma jako strażnica wojenna. Dalsze części jak nawy boczne i kaplice dobudowano później w miarę zapotrzebowania, a w r. 1364 może cała budowa była ukończona. Cała budowa wykonana z cegły palonej, a tylko w najstarszej części u wejścia widać kamienie polne. Wiązanie cegieł niemal jednolite, cegła bieżąca idzie po cegle wiążącej. Format cegieł jest niejednolity, wielkości od 30 : 14 : 7,3 do 32 : 16 : 9. Największe kamienie znajdują się pod chórem i w zakrystji, gdzie 19 do 19,5 warstw idzie na 2 metry, zaś przy zachodnich kaplicach i małym chórze 23 warstw, w wieży i na innych miejscach ok. 20 warstw.
W r. 1275, będąc już na wygnaniu, Sambor podarował kościół parafjalny SS. Cysterkom z Chełmna, projektu swego atoli nie mógł już urzeczywistnić. Jedyną pamiątką, jaka po tem pozostała, były t. zw. Nonnenmorgen tj. włóki klasztorne, leżące w obrębie terenów miejskich, nazwa, której jeszcze używano w 17-tym wieku.
Kościół z dawien dawna miał opatrzenie pewne w ziemi. Podczas drugiego osadzenia miasta wzgl. zatwierdzenia przywilejów w r. 1364 powiada wielki mistrz Winryk z Kniprody, że plebanowi na cześć św. Krzyża trzy włóki opatrzenia z obszaru miejskiego daje. Nie jestto zapisanie świeżej dotacji, lecz zatwierdzenie dawno już istniejącej, tylko, że dokument erekcyjny kościoła zaginął, a musiał on już istnieć r. 1260, kiedy dokument osadczy nic o dotacji nie wspomina[1].
W r. 1298 przebywał w zamku tczewskim Władysław Łokietek, gdzie wystawił dokument dla klasztoru Eldena, a w roku następnym, będąc w Tczewie, oddaje miastu do użytku łazienki, aby w mieście naszem, jak mówi dokument, zmianę na lepsze przeprowadzić, by miasto z opłat stąd pobieranych mogło ciągnąć korzyści i zużyć je na coś pożytecznego. Pozatem rozszerza terytorjum miejskie, daje bowiem miastu górę Zamajte zwaną, na której miasto mogłoby wybudować, coby uznało za pożyteczne i pożądane. Była to góra, na której miasto zbudowało później wiatrak, a którą zniesiono przy budowie dworca kolejowego.
Za czasów Mściwoja młodszego Tczew stał się siedzibą wojewody, kasztelana, wojskiego i wójta. Pierwszym wojewodą tczewskim był Wielkopolanin Mikołaj Jankowicz Zaręba od r. 1287 do 1296. Następcą jego był jakiś Wajsil, pochodzący z rodu pruskiego do r. 1300. Po nim zawiadywał województwem Piotr Święca. W r. 1307 był kasztelanem Piotr, w r. następnym Jakób, syn kasztelana gdańskiego Unisława a podkormorzym Jan, właściciel części małych Żuław.
- ↑ Kujot Parafje.
