Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/002

częściowych lub całościowych. Stanowią one bowiem niejako propozycję selekcji i hierarchizacji nie tylko podstawowego zespołu faktów, wymagających — zdaniem autorów tych prac — odpowiedniego wypunktowania w syntezie, lecz także ustalenia właściwych proporcji między poszczególnymi wątkami problemowymi, rozłożenia akcentów na określone punkty ciężkości, wyboru najwłaściwszych kryteriów ocen, słowem — wymodelowania owego ogólnego obrazu jako pewnej, spójnej całości.
 Stosunkowo wcześnie ukazały się pierwsze ujęcia syntetyczne czasów I wojny światowej bądź jako fragmenty większych całości, bądź wyłącznie tym czasom poświęcone. Pierwszą próbę tego rozdziału podjął H. Wereszycki w Historii politycznej Polski w dobie popowstaniowej 1864 — 1918, Warszawa 1948. Z natury rzeczy książka jego opierała się głównie na materiałach i pracach jeszcze przedwojennych. Znaczną ich część znamionowało piętno sporów „orientacyjnych” z okresu pierwszej wojny. Dotyczy to tak ważnych dla tego okresu opracowań i pamiętników, jak m. in. R. Dmowskiego, M. Seydy, W. Lipińskiego, I. Daszyńskiego, L. Bilińskiego, K. Srokowskiego i innych. Niewolne od tego piętna były częściowo nawet prace zawodowych historyków, jak M. Bobrzyńskiego Wskrzeszenie państwa.polskiego, t. I: 1914 — 1918, Kraków 1920, t. II: 1918 — 1923, Kraków 1925; St. Kutrzeby Polska odrodzona 1914 — 1921, Kraków 192 1; W. Sobieskiego Dzieje Polski, t. III, Warszawa 1925 czy, w jakiejś mierze, także znacznie późniejsze i najlepiej udokumentowane dzieło z tej dziedziny, J. Dąbrowskiego Wielka wojna 1914 — 1918, Warszawa 1937, wreszcie też skądinąd ciągle bardzo cenne wydawnictwo źródeł w opracowaniu K. W. Kumanieckiego Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912 — styczeń 1924, Warszawa — Kraków 1924. Przezwyciężenie owej presji orientacyjnych sporów i przeniesienie rozważań na temat „sprawy polskiej” podczas I wojny na grunt naukowy to bodaj najważniejsze osiągnięcie książki Wereszyckiego. Od tej chwili zarówno kwestia selekcji i hierarchizacji faktów, jak też zachodzących między nimi współzależności, a w rezultacie i ocen mogła zostać sprowadzona na grunt naukowej dyskusji. Ułatwiła i poszerzyła ją wydana wkrótce pierwsza powojenna próba naszkicowania, wprawdzie w sposób raczej materiałowy, położenia gospodarczego ziem polskich podczas I wojny w książce J. Rutkowskiego Historia gospodarcza Polski, t. II (czasy porozbiorowe do 1918 r.), Poznań 1950.
 Rosnące zainteresowania okresem I wojny i narodzin niepodległej Polski (do czego przyczyniła się i czterdziesta rocznica odzyskania niepodległości) zaowocowały nowymi studiami i przyczynkami naukowymi dopiero jednak — z przyczyn przed chwilą wspomnianych — w drugiej połowie lat pięćdziesiątych. Zaczęły się wtedy pokazywać już także prace, podejmujące niektóre węzłowe „wielkie” problemy epoki (jak ewolucja poglądów i działalności poszczególnych partii politycznych, zniszczenia wojenne i ich skutki społeczno-polityczne, walka o charakter ustrojowy powstającego państwa polskiego i jego granice, znaczenie rewolucji rosyjskich dla Polski, stanowisko mocarstw Ententy itp.). Prace te, niekiedy o zakroju syntez węzłowych problemów lub procesów w określonych ramach chronologicznych, stwarzały dobrą podstawę wyjściową dla całościowych syntez I wojny światowej i początków II Rzeczypospolitej. Odnosi się to w szcze-