Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/018

 Cały ten obfity dorobek stworzył podstawę do podjęcia próby opracowania syntezy historycznej dziejów polskiego ruchu robotniczego. Dorobek ten narastał jednak głównie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Dlatego też pierwsza tego rodzaju inicjatywa, J. Kowalskiego Zarys historii polskiego ruchu robotniczego w latach 1918-1939, cz. I: Lata 1918-1928, Warszawa 1959, oparta na zbyt skromnej podstawie i jednostronna, nie mogła spełnić roli naukowej syntezy dziejów polskiego ruchu robotniczego; także poprawione i rozszerzone drugie jej wydanie (Warszawa 1962) wymogom tym jeszcze nie odpowiadało. Pewien postęp zarówno w płaszczyźnie faktograficznej, jak i interpretacyjnej stanowi kolejna tego rodzaju inicjatywa w postaci wydanej przez Zakład Historii Partii przy KC PZPR Historii polskiego ruchu robotniczego 1864-1964, t. I: 1864-1938, Warszawa 1967, w której ćwierćwiecze 1914-1939 opracowali F. Tych, J. Kowalski, H. Malinowski, L. Kieszczyński i S. Ajzner. I ta pozycja jednak „nie kusi się — jak głosi wstęp — o ujęcie całości ruchu, wszystkich [podkr. oryg.) składających się nań nurtów politycznych. Za wyraźny cel stawiano sobie bowiem w pierwszym rzędzie oświetlenie dziejów prekursorów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej", mianowicie "Proletariatu", SDKPiL, PPS, PPS-Lewicy i KPP. Zupełnie skrótowo potraktowano czasy międzywojenne w pracy zbiorowej o charakterze raczej szkoleniowym, zatytułowanej Polski ruch robotniczy. Zarys historii, pod red. A. Czubińskiego, Warszawa 1972.
 Wraz z ruchem robotniczym czołowe miejsce na mapie politycznej II Rzeczypospolitej zajmował ruch ludowy. Jego umiejscowienie na tej mapie nastręczało jeszcze do niedawna o tyle duże trudności, że był to ruch przez wiele lat nie tylko silnie zróżnicowany i zdezintegrowany pod względem ideowo-politycznym, ale na domiar równie silnie rozproszony i płynny pod względem organizacyjnym. Tym większego znaczenia dla syntezy całości dziejów n Rzeczypospolitej nabierają wszelkie prace, ukazujące charakter, wpływy i ewolucję poszczególnych stronnictw ludowych i tym samym przyczyniające się do rozświetlenia i jakiegoś uporządkowania zachodzących między nimi relacji. Chodziło przecież o ruch polityczny, który aspirował do "rządu dusz" na wsi — a więc w stosunku do dwóch trzecich ludności kraju.
 Podobnie jak w wypadku ruchu robotniczego, również pierwsza próba syntezy dziejów ruchu ludowego pióra T. Reka Ruch ludowy w Polsce, t. II (1918—1926) i III (1926—1929), Warszawa 1947, znacznie wyprzedziła badania monograficzne i — obciążona treściami swoiście dydaktycznymi — odbiegała od wymogów syntezy naukowej. Podejście to uległo istotnej zmianie z chwilą powołania do życia "Roczników Dziejów Ruchu Ludowego". W ślad za licznymi materiałami i studiami na łamach "Roczników" przyszły — podobnie jak po powstaniu "Z pola walki" w historiografii ruchu robotniczego — coraz liczniejsze monografie, a nawet prace o charakterze syntetycznym. Doczekało się takiego opracowania najbardziej wpływowe ugrupowanie w ruchu ludowym w postaci książki J. R. Szaflika Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 1926—1931, Warszawa 1970 (w rzeczywistości obejmującej i okres 1918—1926), a także niektóre inne partie chłopskie, jak pióra A. Więzikowej Stronnictwo Chłopskie 1923—1931, Warszawa 1963; B. Dymka Niezależna Partia Chłopska 1924—1927, War-