Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/022

go) oraz wydarzeniom ostatniego „roku przed klęską”. Obok szeregu drobniejszych prac i przyczynków na temat roku 1934 pojawiły się stosunkowo rychło także opracowania monograficzne, jak — niewolna od uproszczeń i przejaskrawień — praca K. Laptera Pakt Piłsudski-Hitler. Polsko-niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 roku, Warszawa 1962; T. Kuźmińskiego Polska, Francja, Niemcy 1933—1935. Z dziejów sojuszu polsko-francuskiego, Warszawa 1963; J. Jurkiewicza Pakt Wschodni. Z historii stosunków międzynarodowych w latach 1934—1935, Warszawa 1963.
 Obfitość literatury historycznej na temat ostatniego roku pokoju sprawia, że trzeba pominąć szereg wartościowych prac, by zwrócić uwagę jedynie na książki o zakroju mniej lub więcej syntetycznym. Należy do nich niewątpliwie podstawowa, jeśli chodzi o międzynarodowe uwarunkowania zbliżającego się wybuchu, pozycja H. Batowskiego Kryzys dyplomatyczny w Europie. Jesień 1938 — wiosna 1939, Warszawa 1962. Z szerokim uwzględnieniem stosunków wewnętrznych w Polsce omawia genezę wojny polsko-niemieckiej M. Turlejska, Rok przed klęską (1 września 1918 — 1 września 1939), Warszawa 1962. Ze względu na szczególną rolę W. M. Gdańska, jako bezpośredniej przyczyny rozpętania wojny przez III Rzeszą, należy też odnotować prace poświęcone temu właśnie zagadnieniu, zwłaszcza B. Dopierały Gdańska polityka Józefa Becka, Poznań 1967. Odnotujmy wreszcie spojrzenie z emigracji na genezę wybuchu wojny, w sposób najbardziej reprezentatywny ujęte w wydanych przez Instytut Historyczny im. gen. Sikorskiego Polskich Sił Zbrojnych w drugiej wojnie światowej, t. I, cz. 1, Londyn 1951.
 Zagadnienia, o których mowa, koncentrowały na sobie również uwagę autorów syntetycznych opracowań historii polskiej polityki zagranicznej, w szczególności stosunków z Niemcami, Francją i Czechosłowacją. W sposób najpełniejszy — gdy chodzi o stosunki polsko-niemieckie — została ona przedstawiona we wzmiankowanej już pracy J. Krasuskiego Stosunki polsko-niemieckie 1919—1925 oraz kolejnej pozycji tegoż autora Stosunki polsko-niemieckie 1926—1932, Poznań 1964, wreszcie M. Wojciechowskiego Stosunki polsko-niemieckie 1933—1938, Poznań 1965.
 Skromniej przedstawia się obraz stosunków polsko-francuskich. Do najważniejszych pozycji należy tu gruntowna praca J. Ciałowicza Polsko-francuski sojusz wojskowy 1921—1939, Warszawa 1970, w szerokiej mierze uwzględniająca polityczną problematykę stosunków między Warszawą i Paryżem. Ważny jej fragment omawia Z. Wroniak w pracy Polska—Francja, 1926—1932, Poznań 1971.
 Żywe zainteresowania stosunkami polsko-czechosłowackimi wiązało się w historiografii polskiej w niemałej mierze z ich funkcją hamującą lub stymulującą stosunki polsko-niemieckie i polsko-francuskie. W książce M. Pułaskiego Stosunki dyplomatyczne polsko-czechosłowacko-niemieckie od roku 1933 do wiosny 1938, Poznań 1967, znajduje to poniekąd odzwierciedlenie już w tytule pracy. Podobna refleksja wiąże się z wartościową książką P. S. Wandycza France an her Eastern Allies 1919—1925, Minneapolis 1962, chronologicznie — ale oczywiście nie od strony podstawy źródłowej i materiałowej — prawie pokrywającą się ze wzmiankowaną już wyżej książką A. Szklarskiej-Lohmannowej