Strona:Zielinski Historia Polski-Poslowie.djvu/024

Brun-Bronowicz. Życie, działalność, twórczość, Warszawa 1973; R. Wapińskiego Władysław Sikorski, Warszawa 1978; Twórcy polskiej myśli politycznej. Zbiór studiów, pod red. H. Zielińskiego, Wrocław 1978; M. M. Drozdowskiego Iggnacy Jan Paderewski. Zarys biografii politycznej, Warszawa 1979.
 Mimo fragmentaryczności powyższego przeglądu nietrudno dostrzec, że niemałe osiągnięcia historiografii polskiej w ostatnim dwudziestoleciu przybliżały z roku na rok realną możliwość stworzenia naukowej syntezy najnowszych dziejów Polski. Rozeznanie w piśmiennictwie historycznym oraz naukowa ostrożność nakazywały podejmować to zadanie etapami, obejmującymi wyodrębniające się mniej lub więcej wyraźnie określone odcinki chronologiczne, jak czasy I wojny światowej, okres budowy państwowości polskiej 1918—1921 (lub 1923), okres rządów parlamentarnych (do 1926) lub inne, odpowiednio naukowo uzasadnione. Tę właśnie drogę rzeczywistości obrali historycy XX w. Stosunkowo najwcześniej — co zrozumiałe — powstały naukowe syntezy historii Polski (lub „sprawy polskiej”) 1914—1918, o których była już mowa. W parę lat po nich zrodziła się pierwsza próba syntetycznego ujęcia dalszych etapów historycznych w postaci popularnej, ale odpowiadającej rygorom naukowej ścisłości, książki A. Ajnenkiela Od »rządów ludowych« do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918—1926, Warszawa 1964. Jej parokrotne wznowienia dowodziły, jak bardzo była użyteczna i potrzebna. Dalszym ważnym krokiem na drodze ku pełniejszej syntezie była tzw. PAN-owska Historia Polski, pod red. L. Grosfelda i H. Zielińskiego, opr. A. Ajnenkiel, T. Jędruszczak, Z. Kolankowski, B. Leśniodorski, H. Zieliński, t. IV, cz. 1 (1918—1921), Warszawa 1969 (w wersji makiety: 1966). W tym samym czasie ukazała się też pierwsza próba syntezy całego ćwierćwiecza 1914—1939, pióra H. Zielińskiego Historia Polski 1864—1939, Warszawa 1968 (w której okres 1914—1939 stanowił 2/3 tekstu), początkowo jako skrypt, potem jako podręcznik uniwersytecki. Po kilku latach pojawiły się kolejne ujęcia syntetyczne, teraz już także całego ćwierćwiecza 1914—1939, mianowicie Dzieje Polski, praca zbior. pod red. J. Topolskiego, Warszawa 1975 (autor historii dwudziestolecia międzywojennego: A. Czubiński), a w trzy lata później J. Buszki Historia Polski 1864—1948, Warszawa 1978. Na uwagę zasługuje też obszerne opracowanie syntetyczne Politics in Independent Poland 1921—1939. The Crisis of Constitutional Government, Oxford 1972. Wywołało ono szerokie echo w czasopismach historycznych w kraju, jak też za granicą.
 Prace te różnią się oczywiście od siebie znacznie nie tylko w warstwie interpretacyjnej i ocen, lecz również hierarchizacją faktów i zjawisk, proporcjami określonych wątków problemowych itp. Są jednak wszystkie w tym sensie tradycyjne (w mniejszym lub większym stopniu), że dając zdecydowaną przewagę historii politycznej, w pewnej mierze także gospodarczej i problematyce kultury i oświaty, w nikłym tylko stopniu ukazują obraz społeczeństwa, jego dnia powszedniego, rozwarstwienia cywilizacyjnego, nawyków i obyczajów, standardów wyżywienia i mieszkania, potrzeb i wymagań w tych dziedzinach itp. Nieobecność tych niezwykle istotnych składników obrazu historycznego ma swe źródła niewątplwie w utartym od dziesiątków lat sposobie myślenia i pisania wśród zdecydowanej większości historyków, wynika jednak w niemałej mierze również