Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial1.djvu/014

zentację. W odezwie programowej KNP określał jako swój cel polityczny dążenia do „rozbicia złowrogiej potęgi niemieckiej i zjednoczenia Polski pod berłem monarchy rosyjskiego“. Idąc dalej w tym kierunku próbował stworzyć — podobnie jak to się stało w Galicji przeciwko Rosji — coś w rodzaju legionu polskiego u boku armii rosyjskiej, mającego walczyć przeciwko mocarstwom centralnym. Inicjatywa ta nie wywołała w społeczeństwie polskim praktycznie żadnego oddźwięku i już wkrótce zakończyła się fiaskiem.
 Niewiele też owoców przyniosły inicjatywy polityczne KNP i Dmowskiego, zmierzające do uzyskania od rządu rosyjskiego jakichś konkretnych planów czy obietnic na temat urządzenia spraw polskich przez Rosję po zwycięskiej wojnie. Gdy latem 1915 r. Rosjanie zaczęli się pod naporem niemieckim wycofywać z Królestwa, dopiero wtedy premier rosyjski Goremykin zdobył się na oświadczenie, zapowiadające podjęcie pewnych bardziej zasadniczych kroków, mających zapewnić Polsce autonomię „pod berłem monarchów Rosji“. Była to przysłowiowa musztarda po obiedzie.
 Z chwilą zajęcia Królestwa przez armie państw centralnych zostało ono podzielone na dwie okupacje: austriacką i niemiecką, rozgraniczone w ogólnym zarysie wzdłuż Pilicy i Wieprza.
 Siedzibą władz okupacji austriackiej były początkowo Kielce, a później Lublin, gdzie rezydował generał-gubernator austriacki, początkowo gen. E. Diller, później gen. K. Kuk. Również Niemcy utworzyli na terenie swojej okupacji generał-gubernatorstwo z siedzibą w Warszawie. Generał-gubernatorem został tutaj gen. H. H. Beseler.
 Zwolennicy orientacji prorosyjskiej znaleźli się po zajęciu Królestwa przez wojska niemieckie i austriackie w trudnym położeniu politycznym. Stanęli oni na stanowisku przyjęcia wobec okupantów postawy bierności, postawy pasywnej. Z tego też powodu określani byli często mianem „pasywistów“ — w przeciwieństwie do rzeczników orientacji przeciwnej, określanych mianem „aktywistów“. W rzeczywistości i pasywiści potrafili nawiązać kontakty polityczne, a szczególnie gospodarcze z okupantami. Przede wszystkim jednak dążyli do politycznego i gospodarczego zorganizowania się w nowych warunkach — tak, aby w odpowiedniej chwili wykorzystać swe ciągle duże możliwości polityczne i gospodarcze w duchu swej ogólnej orientacji. W taki sposób powstało w październiku 1915 r. tzw. Międzypartyjne Koło Polityczne, skupiające znowu — obok kilku drobniejszych partii i grupek politycznych — przedstawicieli dwóch głównych ugrupowań, reprezentujących orientację prorosyjską, mianowicie narodowych demokratów i realistów.
 Również wśród aktywistów na terenie Królestwa dokonywały się pewne przegrupowania wewnętrzne. O ile w Galicji NKN, mimo kłopotów z Piłsudskim i po części z Narodową Demokracją, potrafił na ogół jeszcze utrzymać swą dominującą pozycję w życiu politycznym polskim, o tyle w Królestwie, na terenie okupacji niemieckiej, pozycja jego była znacznie słabsza. Pozostawało to zresztą w związku z wyraźnie słabszą i coraz bardziej słabnącą rolą Austro-Węgier w stosunku do potęgi partnera niemieckiego. Linię polityczną NKN w Królestwie popierało jedynie niewielkie ugrupowanie pod nazwą Liga Państwowości Polskiej. Inny odcień orientacji aktywistycznej reprezentowali skrajni