Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial1.djvu/036

lucyjna Rosja Lenina proponowała światu zasady, na których miałyby się oprzeć stosunki w powojennym, pokojowym świecie. Miał to być „pokój bez aneksji i kontrybucji” — a więc z przywróceniem wolności narodom ujarzmionym i bez narzucania komukolwiek rujnujących ciężarów ekonomicznych. W innym podstawowym dokumencie Rewolucji Październikowej, w Deklaracji praw narodów Rosji z 16 listopada 1917 r., proklamowano uroczyście „prawo narodów Rosji do swobodnego samookreślenia aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa”. Miało to dla Polski szczególne znaczenie. Rewolucyjna Rosja traktowała te hasła i zasady jako jedynie odpowiadające interesom klas i narodów uciskanych. Dowiodła tego w praktyce nie tylko przez rozdział ziemi między chłopów i inne podobne kroki rewolucyjne w kraju, lecz także na arenie międzynarodowej.
 Natychmiast po rewolucji Rosja wycofała się z wojny i wszczęła w Brześciu nad Bugiem rokowania o pokój z państwami centralnymi (listopad 1917 — marzec 1918). Domagała się w nich m. in. maksymalnego zagwarantowania praw narodu polskiego — we wszystkich zaborach i okupacjach — do swobodnego wypowiedzenia się o swoim losie. Jednakże Rosja zrewolucjonizowana i wyczerpana wojną była wtedy zbyt słaba, by żądania te móc przeforsować. Co więcej, sama musiała podpisać bardzo niekorzystny dla siebie traktat pokojowy, na mocy którego Niemcy i Austro-Węgry m. in. okupowały Ukrainę i znaczną część Białorusi. Natomiast nie można było zlekceważyć ogromnej siły agitacyjnej i wpływu, jaki hasła i dążenia rewolucyjnej Rosji wywierały we wszystkich krajach, które walczyły, jak Polska, od pokoleń o odzyskanie swej wolności i niepodległości.
 Musiały się z tym liczyć największe mocarstwa, zwłaszcza że hasła te — odpowiednio zastosowane i realizowane — mogły przyczynić się poważnie do rozsadzenia od wewnątrz państw centralnych z ich skomplikowaną wielonarodowościową strukturą. Były to momenty, które wpłynęły w pewnej mierze na ogłoszenie również na zachodzie programu, przyświecającego państwom Ententy w ich walce. Sformułował go najpełniej prezydent Wilson w swoim orędziu z 8 stycznia 1918 r. składającym się z 14 punktów (stąd także zwanym w skrócie „14 punktów Wilsona”). W punkcie 13 m. in. opowiadał się za utworzeniem niepodległego państwa polskiego, „które winno obejmować ziemie zamieszkałe przez bezspornie polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza”.
 W zestawieniu z dotychczasową milczącą ostrożnością Ententy w sprawie polskiej był to niewątpliwie ogromny postęp.
 Niedaleka przyszłość miała jednak pokazać, że i te sformułowania były wysoce wieloznaczne, co też w czasie konferencji pokojowej odbiło się nader ujemnie na rewindykacjach polskich.
 Dalszym krokiem naprzód na drodze przywrócenia niepodległości Polsce w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych była deklaracja premierów Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch z 3 czerwca 1918 r., w której oświadczyli oni, iż „utworzenie Polski zjednoczonej i niepodległej, z dostępem do morza, stanowi jeden z warunków pokoju trwałego i sprawiedliwego oraz przywrócenia panowania prawa w Europie”.