usuwając w stosunku do Polaków dawne konflikty uciemiężenia narodowego sprzyjała obnażaniu przeciwieństw klasowych. Zjednoczony państwowo kraj, kształtujący swój własny, jeden rynek wewnętrzny tworzył warunki dla integracji — zdezintegrowanej przez warunki zaborcze — kultury narodowej wyzwalał przy tym nowe siły kulturotwórcze nowoczesnych konfliktów klasowych”.
Procesy te nie przebiegały rzecz jasna w sposób żywiołowy, w społeczno-politycznej próżni. Determinował je charakter ustrojowy państwa kapitalistycznego, stwarzającego określone preferencje dla klas i warstw, trzymających w swych rękach dźwignie dyspozycji ekonomicznej i władzę polityczną. Niektóre dziedziny — jak szkolnictwo, a w latach późniejszych radiofonia — były bezpośrednio kierowane i kontrolowane przez to państwo. Inne, jak prasa, narażone na jego dokuczliwe ingerencje, posiadały tylko względną swobodę i niezależność. W stosunkowo najmniejszym stopniu te pośrednie lub bezpośrednie skrępowania dotykały literatury, filmu, teatru i innych gałęzi sztuki. I one jednak musiały przezwyciężać trudności, innej natury, w szczególności wiążące się z problemem mecenatu, w niewielkiej tylko mierze roztaczanego nad nimi ze środków publicznych.
Ze wszystkich tych spraw największe znaczenie miały oczywiście problemy oświaty powszechnej, znaczenie tym większe, że właśnie w tej dziedzinie rządy zaborcze pozostawiły spadek szczególnie ubogi, a nawet ponury. Dotyczyło to zwłaszcza ziem b. zaboru rosyjskiego, a więc trzonu niepodległego państwa. Nie obowiązywał tu przed wojną przymus szkolny, a rusyfikacyjna polityka rządów carskich dodatkowo odstręczała ludność polską od oświaty. W zaborze austriackim uczono w szkołach po polsku, istniał też obowiązek szkolny, ale jego realizacja w praktyce odbiegała dość daleko od prawnego nakazu. W zaborze
Tab. 15.
Rozwój szkolnictwa w Polsce
| Typy szkół |
1922/23 | 1926/27 | 1928/29 | 1930/31 | 1932/33 | 1934/35 | 1936/37 | 1938/39 | ||||||||
| szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. |
szkoły |
uczniowie w tys. | |
| Przedszkola Szkoły powszechne Średnie ogólnokształcące Nauczycielskie Zawodowe Ludowe rolnicze Zawodowe dokształcające Wyższe |
• 27 515 762 190 • • • 17 |
• 3 222,9 227,1 26,7 • • • 33,0 |
1 185 26 763 796 218 • • • 19 |
66,6 3 363,3 215,5 38,1 • • • 40,7 |
1 557 26 570 777 235 1 813 127 • 21 |
93,0 3 496,8 203,9 38,2 67,0 5,2 • 43,6 |
1 808 26 856 743 223 1 935 135 • 22 |
101,5 3 984,1 205,0 35,6 72,7 5,1 • 48,2 |
1 724 27 056 765 205 1 983 138 670 24 |
87,2 4 538,3 186,8 24,6 68,8 4,6 86,1 51,8 |
1 876 27 955 770 187 1 886 143 637 24 |
98,2 4 686,1 166,1 12,0 70,8 5,1 84,1 48,0 |
1 715 28 496 763 42 1 933 152 611 24 |
87,4 4 769,0 200,6 2,9 90,8 5,8 97,6 48,0 |
1 506 29 031 789 74 • • 641 28 |
74,8 4 976,1 234,2 6,6 • • 120,3 50,0 |
Źródło: Mały rocznik statystyczny 1939, s. 317.
