– do tego stopnia, że gospodarstwa poniżej 5 ha stanowiły prawie 80% ogółu 8 I własności chłopskiej. Bardzo wysoki odsetek stanowiły gospodarstwa poniżej 2 ha w zaborze pruskim (43, 6%), ale w znacznej części należały one do robotników rolnych, traktujących je jako dodatkowe źródła dochodu obok zarobków w wielkich majątkach. Silnie reprezentowana była tutaj własność wielkokmieca (tzw. gburzy) od 10-50 ha, co w połączeniu z wysoką kulturą rolną dawało właścicielom tych gospodarstw stosunkowo wysoką stopę zamożności. Własność chłopska w Królestwie ustępowała zdecydowanie poziomem kultury rolnej i zamożnością gospodarstwom chłopskim w Wielkopolsce (i na Pomorzu), ale jej struktura była na ogół lepsza niż w Małopolsce (gospodarstwa poniżej 2 ha — 22%, od 2-5 ha — 30%), Jednakże i w Królestwie chłopski głód ziemi występował bardzo silnie, zwłaszcza w południowych rejonach.
Tab. 3
Struktura agrarna Polski w 1921 r.
| Powierzchnia gospodarstw |
Liczba gospodarstw (w tys.) |
% ogółu gospodarstw |
Ogólna pow. (w tys. ha) |
% całej powierzchni |
| do 2 ha 2- 5 ha 5-10 ha 10-20 ha 20-50 ha Powyżej 50 ha w tym: własność obszarnicza[1] własność publiczna |
1 013,4 1 138,5 861,1 360,0 87,6 30,1 |
29,0 32,6 24,7 10,3 2,5 0,9 |
1 060,7 4 248,3 6 562,6 5 201,7 2 611,1 18 241,6 ok. 11 489,0 ok. 6 752,6 |
2,8 11,2 17,3 13,7 6,9 48,1 30,35 17,24 |
| Ogółem | 3 490,7 | 100,0 | 37 926,0 | 100,0 |
Poważne różnice w strukturze własności chłopskiej komplikowały stosunki agrarne na wsi polskiej, a wielka liczba drobnych i zacofanych gospodarstw nie sprzyjała postępowi w produkcji i kulturze rolnej.
W tym świetle jako podstawowy problem całokształtu stosunków agrarnych w Polsce wysuwało się ich naczelne schorzenie, mianowicie ostra dysproporcja między stanem posiadania chłopskiego i obszarniczego. Pierwsze z nich obejmowało ogółem ponad 99% wszystkich gospodarstw rolnych w Polsce, które żywiły prawie 3, 5 mln rodzin chłopskich i dysponowały zaledwie 52% użytków rolnych w kraju. Drugie — wielka własność — składająca się z około 30 tys. gospodarstw (tj. niecały 1% ich ogólnej liczby) dysponowało ponad 30% całej powierzchni rolnej (reszta, tj. ok. 18%, stanowiła własność publiczną). Kontrast ten nabiera wyrazistości po wyodrębnieniu z kategorii wielkiej własności grupy największych majątków — latyfundiów o powierzchni ponad 1000 ha (wraz
- ↑ W kategorii majątków powyżej 50 ha, w grupie gospodarstw 50-100 ha, znajdowały się i gospodarstwa wielkokmiece, zajmujące ok. 17% powierzchni w tej grupie.
