ce operacje konnicy radzieckiej (korpus konny Gaja). W połowie lipca padło Wilno, a wkrótce potem Grodno, Pińsk, Wołkowysk, Białystok, Łomża i inne miasta. Również na froncie południowym nie można było powstrzymać marszu Armii Czerwonej, nie udało się zatrzymać jej nawet na linii Bugu. Sytuacja stawała się krytyczna, w polu bezpośredniego zagrożenia znalazła się w sierpniu stolica państwa.
Rada Obrony Państwa
Wydarzenia wojenne wywierały silny wpływ na ewolucję nastrojów w społeczeństwie polskim, w tym i na jego stosunek do całokształtu polityki wschodniej Piłsudskiego. Pisał o nich historyk emigracyjny, apologeta Piłsudskiego, Wł. Pobóg-Malinowski następująco: „Społeczeństwo, zmęczone sześcioletnią wojną, pragnęło pokoju; niewdrożone jeszcze do myślenia kategoriami politycznymi i państwowymi ślizgało się po powierzchni problemu; w przytłaczającej swej większości stanowiska Piłsudskiego nie rozumiało i dlatego przeważnie było mu przeciwne“. Istotnie, charakterystyka ta odpowiadała rzeczywistości, zwłaszcza w odniesieniu do roku 1919 i pierwszych miesięcy roku 1920. Potwierdzają to raporty i sprawozdania władz cywilnych i wojskowych, przytaczające nierzadkie wypadki oporu przeciwko poborowi do wojska (szczególnie na wsi), dezercji z oddziałów i inne przejawy niechęci wobec wojny, której sensu i celu naród „nie rozumiał“. Należy zresztą przypomnieć, że i w kierowniczych kołach politycznych endecji polityka wschodnia Piłsudskiego nigdy nie budziła entuzjazmu, a krytyczny do niej stosunek przybierał na sile w miarę narastania niepowodzeń na froncie. To samo w dużej mierze dotyczyło PSL „Piast“, ale i partie lewicy parlamentarnej, jak PPS i PSL „Wyzwolenie“ zaczęły wprawdzie poniewczasie — podnosić wątpliwości co do charakteru i zasięgu polityki federacyjnej Piłsudskiego.
W obliczu coraz groźniejszej sytuacji wojennej i trudności wewnętrznych urzędujący od czasu ustąpienia Paderewskiego rząd Leopolda Skulskiego podał się do dymisji (9 czerwca 1920). Dopiero po upływie dwóch tygodni udało się utworzyć nowy rząd pod przewodnictwem Władysława Grabskiego. W ciągu zaledwie jednego miesiąca swego urzędowania musiał on podjąć szereg pilnych decyzji o zasadniczym znaczeniu dla losów państwa.
1 lipca 1920 r. sejm na wniosek nowego premiera powołał do życia Radę Obrony Państwa, rodzaj specjalnej najwyższej władzy państwowej na czas wojny, równocześnie operatywnej (19 członków) i względnie reprezentatywnej (w jej skład wchodzili wyznaczeni przez sejm posłowie, a także przedstawiciele rządu i dowództwa wojskowego kraju), działającej pod przewodnictwem Naczelnika Państwa. Jej zakres władzy i uprawnień obejmował „decydowanie we wszystkich sprawach, związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz z zawarciem pokoju“ poprzez wydawanie odpowiednich „roz-
