Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial3.djvu/013

 Aczkolwiek zdecydowanie niechętna Piłsudskiemu i „obozowi belwederskiemu” endecja początkowo nie podejmowała bezpośredniej walki o władzę z Naczelnikiem Państwa, ograniczając się do zwalczania popierających go ugrupowań z dawnej lewicy niepodległościowej. Przede wszystkim walczyła ona z ruchem rewolucyjnym. Szerząc nastroje szowinistyczne i antyrewolucyjne starała się umocnić swą bazę masową, przede wszystkim na wsi wśród drobnomieszczaństwa, co w niemałej mierze przynosiło jej polityczne owoce. Szczególnie silne pozycje posiadała w b. zaborze pruskim, niemałe również w b. Królestwie (m. in. w Warszawie), stosunkowo najmniejsze w Małopolsce.
 Swą siłę i znaczenie polityczne czerpała endecja w znacznym stopniu z aktywności różnego rodzaju organizacji społecznych, kulturalnych, młodzieżowych, gospodarczych itp., powiązanych z nią więzami ideologicznymi i politycznymi, a także personalnymi, jak Młodzież Wszechpolska, działająca na wyższych uczelniach, Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, Narodowa Organizacja Kobiet, stowarzyszenia kupców i rzemieślników itp. Nadal dużą rolę jako polityczne kierownictwo endecji, a zarazem płaszczyzna porozumień z innymi ugrupowaniami prawicowymi odgrywało wąskie, niejawne gremium pod nazwą Liga Narodowa. Wielką rolę odgrywał też klub sejmowy ZLN, a ściślej mówiąc jego prezydium. Przeważnie z tych właśnie kręgów wywodzili się też czołowi przywódcy Narodowej Demokracji, jak R. Dmowski, S. Grabski, S. Kozicki, Z. Berezowski, M. Seyda, S. Głąbiński, J. Bartoszewicz, J. Zdziechowski i inni. Ważną dźwignią wpływów endecji była szeroko rozbudowana i zróżnicowana prasa, m. in. oficjalny organ ZLN „Gazeta Warszawska” (później „Warszawski Dziennik Narodowy”) warszawska „Gazeta Poranna 2 Grosze”, ponadto „Kurier Poznański”, lwowskie „Słowo Polskie”, „Dziennik Wileński”, toruńskie „Słowo Pomorskie”, „Głos Lubelski”.
 Znacznie mniejszymi wpływami w społeczeństwie rozporządzało Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji. Powstało ono dopiero w drugiej połowie 1919 r. w wyniku połączenia się różnych grup o ideologii chrześcijańsko-społecznej, a także niektórych działaczy i posłów z Narodowej Demokracji (wśród nich był m. in. Korfanty). Przez cały czas swego istnienia działalność i strukturę stronnictwa pod względem organizacyjnym, personalnym i politycznym charakteryzował brak wewnętrznej spójności i duża niestabilność, co znajdowało swój wyraz na zewnątrz m. in. w nazwie stronnictwa w różnych częściach kraju i jej zmianach. W sejmie należała chadecja do partii średniej wielkości (6-9% mandatów), podobnie jak endecja najsilniejsze pozycje miała w Polsce zachodniej, zwłaszcza na Górnym Śląsku, gdzie działał Wojciech Korfanty, jeden z jej czołowych przywódców. Chrześcijańska Demokracja posiadała dość poważne wpływy w ruchu robotniczym, w jego najbardziej prawym skrzydle reprezentowanym przez różne grupy Stowarzyszeń Robotników Chrześcijańskich, powstających w ramach poszczególnych diecezji (a niekiedy na szczeblu międzydiecezjalnym). Mimo licznych konfliktów o charakterze politycznym i personalnym istniało też bliskie pokrewieństwo ideologiczne między Chrześcijańską Demokracją a Narodową Partią Robotniczą (NPR). Pod względem politycznym ciążyła Chrześcijańska Demokracja ku Narodowej Demokracji. Jeden z czołowych przywódców chadecji, ks. Stanisław Adamski, w liście do Padere-