Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial3.djvu/017

Ta strona została przepisana.
Ruch robotniczy

Istotne i ważne miejsce w panoramie politycznej II Rzeczypospolitej zajmowały partie robotnicze. Ich rolę w początkach niepodległości podnosiła siła napięć i fermentów społecznych, ogarniających w tym czasie klasę robotniczą i w ogólności ogromny wzrost jej znaczenia w życiu narodów i państw po zwycięstwie Rewolucji Październikowej i w świetle głębokich wstrząsów społecznych we wszystkich niemal krajach Europy. Potencjalne możliwości i aspiracje ruchu robotniczego umniejszał jednak równocześnie głęboki podział na dwa przeciwstawne sobie odłamy — reformistyczny, a nawet solidarystyczny, oraz odłam rewolucyjny.
Prawe skrzydło ruchu robotniczego stanowiły początkowo Narodowe Stronnictwo Robotników (NSR), działające w b. zaborze pruskim, oraz Narodowy Związek Robotniczy (NZR) w b. zaborze rosyjskim. W 1920 r. oba te stronnictwa połączyły się w Narodową Partię Robotniczą (NPR), w której przeważały założenia programowe i ideologiczne NZR. Zgodnie z tymi założeniami główną linią podziału ludzkości jest podział na narody. Dzieli się ona również na klasy społeczne, ale jest to podział wtórny w stosunku do pierwszego. Dla tego też w programie NPR z 1921 r. podkreślało się „wspólność interesów ogólnonarodowych proletariatu polskiego z innymi klasami społecznymi narodu”, a także rolę niepodległego i suwerennego państwa, które jest i powinno być wyrazem tych współnych ogólnonarodowych interesów”. NPR przyjmowała za podstawę swej działalności etykę chrześcijańską, opowiadając się zarazem za tolerancją religijną i przeciwko nadużywaniu religii do celów politycznych. Przeciwstawiała się zdecydowanie socjalizmowi, gwałtownie potępiała komunizm. Popierając ustrój parlamentarny, występowała przeciwko parlamentowi dwuizbowemu i domagała się likwidacji senatu.
W szeroko rozbudowanym programie reform społeczno-gospodarczych stawiano szereg postulatów szczegółowych, m. in. rozwoju systemu ubezpieczeń społecznych, zorganizowanej przez państwo służby zdrowia, wprowadzenia elementów planowania do żywiołowej gospodarki kapitalistycznej, udziału robotników w administracji przedsiębiorstw itp. Domagano się upaństwowienia niektórych kluczowych gałęzi produkcji, w pierwszej kolejności „szczególnie ważnych dla narodu i państwa, które doszły do wysokiego stopnia skoncentrowania”, jak komunikacja, kopalnictwo węgla, energetyka i niektóre inne.
Elementy solidaryzmu i nacjonalizmu, występujące w programie NPR, odzwierciedlały się nie mniej wyraźnie w praktycznej działalności tej partii. Wpływy klerykalne i endeckie w części dawnego NSR zderzały się z tradycjami propiłsudczykowskimi wśród działaczy b. NZR, co jednak nie oznaczało bynajmniej współdziałania z ostro zwalczaną PPS. Również później zjednoczenie w NPR nie położyło kresu wahaniom i niekonsekwencjom w działaniach tej partii, skłaniającej się swymi sympatiami politycznymi bądź ku koncepcjom rządów typu centrolewicy, bądź centroprawicy.
W sejmie pierwszych dwóch kadencji (tzn. wybranym w wyborach 1919 i 1922 r.) NPR rozporządzała 4-5% mandatów, co nie pozwalało jej odgry-