Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial3.djvu/025

nie jego wewnętrzne rozbicie. Mimo to żydowskie partie socjalistyczne (obok Bundu także Poale-Syjon, Ferajnigte) za głównego przeciwnika w społeczności żydowskiej uważały partie syjonistyczne i ortodoksyjne i z nimi przede wszystkim toczyły walkę polityczną i ideologiczną. Prowadziły ją m. in. za pośrednictwem swej prasy (jak warszawski „Unzer Folkscajtung”], brali w niej udział czołowi przywódcy Bundu, znani także w szeregach polskiego ruchu robotniczego, jak m. in. H. Erlich, W. Alter, M. Orzech i inni.
 Ugrupowania żydowskie w przeciwieństwie do innych nie miały charakteru irredentystycznego. W większości deklarowały lojalność i poparcie dla państwowości polskiej, choć równocześnie często ostro krytykowały i potępiały politykę władz wobec mniejszości narodowych.
 Odmiennie pod tym względem przedstawiała się sytuacja w łonie mniejszości niemieckiej. Skupiona przeważnie na ziemiach zachodnich, nie rezygnowała z nadziei powrotu przynajmniej części tych ziem do Niemiec. Mimo pewnego szoku po klęsce tendencje nacjonalistyczne w łonie mniejszości niemieckiej określały decydująco jej stosunek do państwa i narodu polskiego.
 Niemcy w Polsce nie mieli początkowo sprecyzowanej koncepcji, jak zorganizować się politycznie w nowych warunkach. W pierwszych latach niepodległości grupowali się przeważnie na płaszczyźnie regionalnej, w odrębnych regionalnych organizacjach. Próbą skonsolidowania się było utworzenie w 1921 r. Związku Niemczyzny dla Ochrony Praw Mniejszości w Polsce (zwanego w skrócie Deutschtumsbund). Został on rozwiązany przez władze polskie w 1923 r., jego zaś rolę usiłowało przejąć Zjednoczenie Niemieckie w Sejmie i Senacie (Deutsche Vereinigung), rozciągające swą działalność na Poznańskie i Pomorze. Na Górnym Śląsku natomiast bardzo żywą działalność zaczął rozwijać Niemiecki Związek Ludowy (Deutscher Volksbund), mający za sobą potężne poparcie niemieckiego przemysłu górnośląskiego, dominującego w Górnośląskim Związku Górniczo-Hutniczym (Oberschlesischer Berg — und Hüttenmannischer Verein). Wszystkie te organizacje nie miały zasadniczo charakteru partii politycznych, choć w dużej mierze spełniały ich funkcje. Obok nich podejmowały stopniowo działalność także partie polityczne w ścisłym tego słowa znaczeniu, a wśród nich najbardziej prawicowa i nacjonalistyczna Partia Niemiecka (Deutsche Partei) oraz Katolicka Partia Ludowa (Katholische Volkspartei), działające głównie na Górnym Śląsku. Organizacje te korzystały nie tylko z poparcia i pomocy niemieckiego kapitału i obszarnictwa w Polsce, lecz także z poparcia politycznego i materialnego rządu niemieckiego.
 Niewielkie wpływy w łonie mniejszości niemieckiej miały partie socjaldemokratyczne. Zresztą i one najczęściej współdziałały z niemieckimi organizacjami nacjonalistycznymi, zwłaszcza z górnośląskim Volksbundem. Stosunkowo najwięcej samodzielności pod tym względem zachowywała Niemiecka Partia Pracy (Deutsche Arbeitspartei in Polen), działająca głównie w okręgu łódzkim.
 Mniejszość niemiecka w Polsce była bogata i zamożna. W jej rękach pozostały ważne dźwignie życia gospodarczego, silne placówki spółdzielcze, banki itp., a także instytucje kulturalne i oświatowe. Posiadała środki na utrzymanie wszechstronnej prasy, wychodzącej we wszystkich większych miastach zachodniej Polski i przeznaczonej dla różnych kręgów odbiorców. Do najważniejszych dzien-