Strona:Zielinski Historia Polski-rozdzial9.djvu/034

nym niż w okresie zaborów), a także na to, że młodzież ta pobierała naukę nie w szkole zaborczej, ale w polskiej, we własnym — poza częścią mniejszości narodowych — języku ojczystym. Mimo wspomnianych wyżej rozlicznych barier i przeszkód docierała ona też jednak nieco łatwiej do wyższych szczebli nauczania (zwłaszcza do seminariów nauczycielskich).
 Odmienność postaw i ocen istniejących rzeczywistości w wypowiedziach starszego i młodszego pokolenia chłopów ukazuje m. in. tenor i charakter tych wypowiedzi w Pamiętnikach chłopów (pisanych najczęściej przez ludzi starszych) i w zbiorze Młode pokolenie chłopów. W przeciwieństwie do tych ostatnich, autorzy Pamiętników widzą i oceniają problematykę wsi przeważnie w sposób wycinkowy, rzadko tylko usiłują doszukiwać się głębszych przyczyn swego złego losu, równie rzadko wysuwają postulat określonych niezbędnych reform i naprawy stosunków na wsi. Niejednokrotnie, z pewną nostalgią, nawiązują do „lepszych przedwojennych czasów”. Nierzadko w tych wspomnieniach pobrzmiewają akcenty antyżydowskie. Sprawa narodowa, stosunek do niepodległej państwowości polskiej dla znacznej części autorów życiorysów zdaje się być sprawą obojętną. Z wielu wypowiedzi przebija poczucie bezradności i rezygnacji.
 Przemiany w świadomości społeczno-politycznej i mentalności chłopów dokonywały się — ogólnie biorąc — bardzo powoli i nierównomiernie. Proces ten uległ przyspieszeniu w latach trzydziestych i miał — jak się wydaje — swe źródło w zaostrzeniu się konfliktów klasowych na wsi w związku z kryzysem gospodarczym, jak również w dochodzeniu do głosu młodego pokolenia chłopów, bardziej oświeconego i mniej obciążonego bagażem tradycjonalizmu i konserwatyzmu chłopskiego, w niemałej mierze tkwiącego jeszcze swymi korzeniami w czasach pańszczyźnianych. Poświadcza to szczególna rola, jaką w przełamywaniu tych dawnych postaw odegrał radykalny w swych hasłach, dążeniach i działalności ruch młodzieży wiejskiej, związanej z powstałym w 1928 r. Związkiem Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”. Wynika to jednoznacznie m. in. z analizy materiału pamiętnikarskiego spod pióra członków i sympatyków tego ruchu, skonfrontowanego z wypowiedziami ludzi ze starszego pokolenia, a poniekąd przedstawicieli młodzieży z organizacji katolickich czy prorządowych. Konfrontacja taka pozwala stwierdzić przede wszystkim znaczne wyczulenie „wiciarzy” na sprawy społeczne i ustrojowe, a także na treści patriotyczne w celach i dążeniach wsi polskiej. O ile w Pamiętnikach chłopów niejednokrotnie jeszcze w tej ostatniej kwestii łatwo dostrzegalne są — jak stwierdza W. Grabski — „rozdwojenie duszy chłopskiej” i „obojętność” (do podobnych wniosków dochodzą również inni badacze tych zagadnień), o tyle w wypowiedziach młodych chłopów troska o losy państwa i ojczyzny zajmuje jedno z naczelnych miejsc wśród innych problemów. O roli młodych w aktywizacji politycznej wsi pisał Wincenty Witos: „Na kursy polityczne, które zacząłem urządzać w Małopolsce, a które się przeniosły do innych dzielnic, chłopi młodsi uczestniczyli masowo. Dały one ludzi nowych, energicznych, zdecydowanych, przejętych swoim posłannictwem. Oni też zaczęli wywierać wpływ na masy chłopskie, nadając ich pracy ton i kierunek bardziej stanowczy i zdecydowany”. Sporą liczbę działaczy wydał także Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
 Cytowany już W. Grabski interpretował wymowę Pamiętników chło-