praw i pretensji społeczeństwa polskiego w stosunku do państwa zaborczego i ludności napływowej.
Tak bądź co bądź stało się, że liczba ludności miasta Poznania w ciągu stu lat podniosła się 10-krotnie. Oglądając się o cały wiek wstecz, stwierdzamy, że główne miasto polskie pod panowaniem pruskiem liczyło około 20 000 mieszkańców, t. zn. nie było zdatnem do prowadzenia wielkiej pracy społecznej, jaką później rozwinęło. Punkt ciężkości pracy gromadzkiej leżał na wsi, spoczywał w ręku ziemian.
W okresie, który nasamprzód nas interesuje (1821—1840), miasto Poznań nie wyszło daleko poza średniowieczne mury swoje, a obejmowało na prawem brzegu Warty Śródkę, Ostrów i Chwaliszewo, na lewym zaś brzegu rozbudowywało się — poza właściwem starem miastem — dopiero na okół obecnego placu Wolności. Poza miastem leżały wsie Berdychowo, Pietrowo, Komandorja, Jeżyce itd., wsie naonczas maleńkie.
Poznań liczył mieszkańców cywilnych w roku:[1]
| w tem według wyznań | |||||||
| katolik. | % | ewang. | % | żydów. | % | ||
| 1819: | 21.089 | 12.076 | 57,3 | 4.438 | 21,0 | 4.544 | 21,6 |
| 1822: | 22.561 | 12.734 | 56,7 | 4.887 | 21,7 | 4.917 | 21,8 |
| 1825: | 23.638 | 13.538 | 57,3 | 5.144 | 21,8 | 4.934 | 20,9 |
- ↑ Bericht über die Verwaltung und den Stand der Gemeindeangelegenheiten in der Stadt Posen 1865/66; dto 1867/68.
