czy się ciężkiem, a długotrwałem przesileniem gospodarczem, które poważnie zaważyło na szali rozwoju warunków gospodarczych. Obok handlu rozwijał się — mimo stale niekorzystnych warunków — przemysł mniejszy i większy.
W okresie 1874—1895 Poznań przedstawia się już jako poważne — na polskie stosunki — miasto handlowe. Przy takim stanie rzeczy były już gromady ludzi przy pracy u warsztatu gospodarczego.
Zapoczątkowany w końcu ostatniego okresu ucisk Kościoła katolickiego, dotykający niemniej a raczej w pierwszym rzędzie praw i interesów polskich, trwał jeszcze w dalszym ciągu. Coraz nowe ustawy i rozporządzenia władz rządowych jakoteż zarządzenia administracyjne i policyjne godziły w Kościół. W Poznaniu i Wielkopolsce walka ta miała szczególnie ostre formy.
Arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego uwięziono w r. 1874, a po wypuszczeniu z więzienia w r. 1876 wywieziono go zagranicę. Arcybiskup podążył do Rzymu, gdzie sprawował urząd kardynalski przy Watykanie. Zakony zostały rozwiązane i rozpędzone. Jeszcze lata całe trwała walka kulturna, odczuta przez całe społeczeństwo polskie jako walka przeciw polskości.
W ślad za przejściami w czasie walki kultury wzmógł się ruch katolicki, a równocześnie pe-
