Ugoda białocerkiewska
Punkta sporządzenia i uspokojenia Wojska Jego Królewskiej Mości Zaporoskiego na Komisji i pod Białą Cerkwią odprawionej, przez nas Komisarzów niżej na podpisie wyrażonych, roku 1651 miesiąca września, 28 dnia
Oddawszy powinne Panu Bogu dzięki za uskromienie i oddalenie domowego krwi rozlania, które dotychczas trwało, ponieważ Wojsko Jego Królewskiej Mości Zaporoskie z Hetmanami i starszyzną swoją wierne poddaństwo oddało Jego Królewskiej Mości Rzeczpospolitej, liczbę Wojska Regestrowego 20 tysięcy pozwalamy, i naznaczamy,
1. Które wojsko przez Hetmana i starszyznę ma być zregestrowane w naszych dobrach Jego Królewskiej Mości w województwie kijowskim, bracławskiego i czernihowskiego nie zajmując. A dobra szlacheckie w województwie kijowskim wolne zostawać mają, z których nie mają być do Regestru przyjmowani, ale Kozakiem regestrowym w liczbie 20 tysięcy zostawać będzie ten z dóbr szlacheckich w Kijowszczyźnie, Bracławszczyźnie, i Czernihowszczyźnie, a [ten] z dóbr Jego Królewskiej Mości ma się przenieść do dóbr Jego Królewskiej Mości w województwie kijowskim, tam gdzie Wojsko Zaporoskie Jego Królewskiej Mości zawierać się będzie. A ktokolwiek się wynosić, będąc Kozakiem regestrowym zechce, takiemu każdemu ma być wolne sprzedanie dobra swego, bez przeszkód wszelakich [ze strony] panów, tudzież starostów i podstarościch.
2. To sporządzenie 20 tysięcy Wojska Jego Królewskiej Mości Regestrowego ma się zacząć w dwie niedziele od daty dzisiejszej, a ma się skończyć do Bożego Narodzenia. Regestr ma być Wojska tego z podpisem ręki hetmańskiej odesłany Jego Królewskiej Mości i do Ksiąg Grodu Kijowskiego per oblatam ma być podany, w którym wyraźnie mają być w każdym mieście spisani Kozacy regestrowi po imieniu i przezwiskach swych. A liczba [comput] wszystkich nie ma przenosić liczby 20 tysięcy. A którzykolwiek w tych Regestrach zawierać się będą ci przy dawnych wolnościach zostawać mają a zaś których ten Regestr okrywać nie będzie,w zwykłym poddaństwie Jego Królewskiej Mości zostawać będą.
3. Wojska koronne w województwie kijowskim, w miastach, w których Kozacy regestrowi będą, stawać nie mają i służb odprawować, ale w województwie bracławskim i czernihowskim, w których Kozacy nie będą. Teraz jednak do sporządzenia Regestru, do naznaczonego terminu Bożego Narodzenia, aby do żadnego nie przychodziło zamieszania, póki nie wyjdą na miejsca swoje do województwa kijowskiego [do] dóbr Jego Królewskiej Mości. [Ci] którzy w liczbie i Regestrze 20 tysięcy znajdować się będą zatrzymać się Wojska mają i dalej Żywotowa w Bracławszczyżnie nie chodzić, aż do skończenia wypisu Regestru, co jest po Bożym Narodzeniu.
4. Obywatele województwa bracławskiego, kijowskiego, czernihowskiego do dóbr swoich, także starostowie sami przez się i przez urzędy swoje przychodzić i one swe obejmować mają i wszystkie procenta należące, karczmy, młyny obejmować, w samym jednak wybieraniu podatków od poddanych do tego sporządzenia Regestru zatrzymać się mają żeby ci, którzy Kozakami regestrowymi będą do tego czasu wynieśli się, i już sami ci zostali, którzy do poddaństwa należą także w dobrach królewskich, że niech wiadomo będzie, kto przy wolnościach kozackich zostaje i kto w posłuszeństwie i poddaństwie zamkowym.
5. Czehryń według przywileju Jego Królewskiej Mości przy Hetmanie ma zostawać Zaporoskim, a jako teraźniejszy Hetman urodzony Bohdan Chmielnicki jest z podania i przywileju Jego Królewskiej Mości, tak i na potem wszyscy mają być uprzywilejowania i każdy, zostając hetmanem jako pod zwierzchnością i prawem hetmanów koronnych być ma i wykonać przysięgę poddańskiej wiary Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej. Pułkownicy zaś wszyscy i wszystka starszyzna mają być z podania Hetmanów Jego Królewskiej Mości Zaporoskich i pod władzą ich.
6. Religia grecka, którą Wojsko Jego Królewskiej Mości Zaporoskie prefifetur w dawnych wolnościach według dawnych praw, katedry, cerkwie, monastery i Collegium Kijowskie w zachowaniu być mają. Jeśliby ktokolwiek podczas zamieszania teraźniejszego z dóbr cerkiewnych miał co uprosić albo po którym z duchowieństwa, to żadnej wagi mieć nie ma.
7. Szlachta rzymskiej i greckiej religii, którzy podczas tego zamieszania byli przy Wojsku Jego Królewskiej Mości Zaporoskim, także mieszczanie kijowscy - tych wszystkich ma okrywać admistitia, przy zdrowiach, honorach, kondycjach i substancjach swoich mają być zachowani, jeśliby kto z nich, po kimkolwiek co wyprosił, co ma być zniesiono Konstytucją a oni wszyscy przy łasce Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej zostawać mają. Wzajem Kozacy, którzy byli przy Wojsku Jego Królewskiej Mości, przy wolnościach swych, żonach i dziatkach zostawać mają.
8. Żydzi w dobrach Jego Królewskiej Mości i szlacheckich, jako bywali mieszkańcami, arendarzami, tak i teraz mają być.
9. Orda, która natenczas jest w Ziemi, ma być zaraz odprawiona i ustępując z Ziemi, żadnej szkody nie czyniąc w państwie Jego Królewskiej Mości, ani koczować na gruntach Rzeczypospolitej, których Hetman Zaporoski Jego Królewskiej Mości i Rzplitej obiecuje przywieść do usług. Tedy jeżeliby się to stać nie miało do Sejmu przyszłego, żadnego z nimi związku [koniunkctijej] i przyjaźni mieć nie ma ani Wojsko Jego Królewskiej Mości Zaporoskie, ale za nieprzyjaciela Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej mając, granic bronić i przeciwko nim z wojskiem Jego Królewskiej Mości stawać. Także na potomne czasy i z niemi, i z żadnemi postronnemi pany nie czynić znoszenia się i związku [koniniunctijej], i przyjaźni mieć nie ma, ale w wiecznym poddaństwie Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej cale i nienaruszenie ma zostawać, jako teraźniejszy Hetman ze wszystką starszyzną i z wojskiem wszystkim, także i wszyscy następujący po nich na potomne czasy, ale wiernie i życzliwie na każdą Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej usługę zostawać.
10. Granic Wielkiego Księstwa Litewskiego jako nigdy Wojsko Jego Królewskiej Mości Zaporoskie Regestrem swoim nie zasięgało, tak i teraz zasięgać nie ma, ale tak jako wyżej jest zawarowano,w województwie kijowskim zawierać się będzie.
11. Kijów, iż jest miasto stołeczne i sądowe, w nim jako najmniej Kozaków do Regestru ma być przyjmowano.
Te Punkta wszystkie dla lepszej wiary i pewności, iż mają być nienaruszone wypełnionie tak od nas Komisarzów Wojska Jego Królewskiej Mości Zaporoskiego, jako od Hetmana Zaporoskiego i starszyzny nam, za tym Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej wszystkiej są poprzysiężone, i te wszystkie punkta mają być cale dotrzymane.
A za tym już uspokojeniem i sporządzeniem pokoju i w zgodzie wojsko zaraz koronne rusza się na miejsca naznaczone i czekać sporządzenia Regestrów będzie. Orda też zaraz z ziemi ustępuje, a Wojsko Jego Królewskiej Mości Zaporoskie do domów swoich ma być rozpuszczone.
Na Sejm blisko przyszły posłowie od Hetmana i Wojska Jego Królewskiej Mości Zaporoskiego mają być posłani, pokornie dziękując za miłosierdzie i łaskę Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej wszystkiej.
Tekst ugody białocerkiewskiej zredagowany został według trzech niemal jednobrzmiących odpisów dokumentu: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie - rkps 400, s. 356-358; Archiwum Państwowe w Krakowie- Zb. Rusieckich, rkps 31, s. 153-155; Biblioteka PAU w Krakowie - rkps 2253, k. 100-101
