20.000 mil podmorskiej żeglugi/XXVIII
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | 20.000 mil podmorskiej żeglugi |
| Podtytuł | Z 19 ilustracjami i okładką de Neuville'a |
| Wydawca | Gebethner i Wolff |
| Data wyd. | 1928 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tytuł orygin. | Vingt mille lieues sous les mers |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
W ciągu dnia 29-go stycznia wyspa Cejlon zniknęła pod widnokręgiem i Nautilus, z szybkością dwudziestu mil na godzinę, przesuwał się po labiryncie kanałów, dzielących Maledywy od Lakedywów. Płynął nawet wzdłuż wyspy Kittan, ziemi pochodzenia polipowego, odkrytej w r. 1499 przez Vasco de Gamę i jednej z dziewiętnastu głównych wysp tego archipelagu Lakedywów, położonego między 10° i 14° 30ʹ szerokości północnej i 69° i 50° 72ʹ[2] długości wschodniej.
Tak więc przebyliśmy szesnaście tysięcy dwieście dwadzieścia mil morskich, czyli siedem tysięcy pięćset mil francuskich od rozpoczęcia naszej podróży po morzach Japonji.
Nazajutrz, 30-go stycznia, gdy Nautilus wpłynął na powierzchnię Oceanu, nigdzie już nie widzieliśmy lądu. Statek nasz płynął w kierunku północno-zachodnim, posuwając się ku owemu morzu Omańskiemu, kotlinie między Arabją i półwyspem Indyjskim, kędy się wpływa do zatoki Perskiej.
Oczywiście, była to droga bez wyjścia. Dokąd nas prowadził kapitan Nemo? Nie mogłem odgadnąć. Nie zadowoliło to Kanadyjczyka, który w dniu tym pytał mnie, dokąd zmierzamy.
— Mości Ned — odpowiedziałem — zmierzamy tam, dokąd
nas prowadzi fantazja kapitana.
— Ta fantazja — odparł Kanadyjczyk — niedaleko może nas zaprowadzić. Zatoka Perska nie ma wyjścia, a dostawszy się do niej, zmuszeni będziemy wkrótce się zawrócić.
— Ha, więc się zawrócimy, mości Land; a jeśli po zatoce Perskiej Nautilus zechce zwiedzić morze Czerwone, cieśnina Babel-Mandeb nieomieszka otworzyć nam do niego drogi.
— Ależ, panie — odrzekł Ned Land — wiesz bardzo dobrze, że morze Czerwone niemniej jest zamknięte jak zatoka, skoro międzymorze Suez nie jest jeszcze przebite, a choćby było, statek tajemniczy, jak nasz, nie puszcza się na kanały przerywane szluzami. A więc morze Czerwone nie jest drogą, którą powrócimy do Europy.
— Ja też nie mówiłem, że powrócimy do Europy.
— Cóż więc pan przypuszczasz?
Przypuszczam, że po zwiedzeniu tych ciekawych okolic Arabji i Egiptu, Nautilus powróci na ocean Indyjski i bądź przez kanał Mozambicki, bądź po otwartem morzu dostanie się do przylądka Dobrej Nadziei.
— A dostawszy się do przylądka Dobrej Nadziei? — spytał Land ze szczególnym naciskiem.
— Naturalnie, wpłyniemy na Atlantyk, którego jeszcze nie znamy. Jak widzę, przyjacielu Land, zaczyna cię nużyć ta podróż pod morzami? Więc już przesyciłeś się wciąż urozmaiconym widokiem cudów morskich? Co do mnie, z największą niechęcią ujrzę koniec tej podróży, którą tak niewielu ludziom sądzone jest odbyć.
— A czy wiesz, panie Aronnax — odpowiedział Kanadyjczyk — że wkrótce upłynie trzy miesiące od czasu, jak jesteśmy uwięzieni na pokładzie Nautilusa?
— Nie wiem o tem i wiedzieć nie chcę; nie liczę dni i godzin.
— Ależ jaki będzie jej koniec?
— Zczasem wszystko ma swój koniec. Zresztą nic nie poradzimy i daremnie się o to spierać. Gdybyś, poczciwy mój Ned, powiedział: „Zdarza się dobra sposobność do ucieczki”, mógłbym się nad tem zastanowić; ale tak nie jest i nie będzie, gdyż otwarcie ci wyznam, iż nie wierzę, aby kiedykolwiek kapitan Nemo odważył się wpłynąć na morza europejskie.
Z tej krótkiej rozmowy czytelnik pozna, że, rozkochany w Nautilusie, wlazłem niejako w skórę jego dowódcy.
Co do Ned Landa, zakończył on dialog temi słowy w formie monologu: — Wszystko to bardzo piękne, ale, mojem zdaniem, gdzie jest przymus, tam kwita z przyjemności.
Przez cztery dni, do 3-go lutego, Nautilus zwiedzał morze Oman z różną szybkością i w różnych głębiach. Zdawało się, że idzie na chybił trafił, jakby się wahał co do kierunku drogi; nigdy jednak nie posuwał się poza zwrotnik Raka.
Opuszczając to morze, poznaliśmy na chwilę Maskat, najważniejsze miasto kraju Oman. Podziwiałem jego niezwykły widok pośród otaczających je skał czarnych, od których jaskrawo odbijają jego białe domy i fortyfikacje. Zauważyłem zaokrąglone kopuły meczetów, wysmukłe wieżyczki minaretów, cieniste i umajone tarasy. Było to jednak jakby senne widzenie, które w mgnieniu oka znikło, bo Nautilus zaraz skrył się pod fale tego posępnego morza.
Następnie płynął w odległości sześciu mil wzdłuż brzegów arabskich Mahrah i Hadramant, usianych górami i starożytnemi ruinami. Dnia 5-go lutego wypłynęliśmy nakoniec do zatoki Adenu, istnego lejka, który przez cieśninę Bab-el-Mandeb przelewa wody indyjskie w morze Czerwone.
Dnia 6-go lutego Nautilus zbliżył się do Adenu, zbudowanego na przylądku, który wąskie międzymorze łączy z lądem. Jest to pewien rodzaj niedostępnego Gibraltaru, którego fortyfikacje naprawili Anglicy, opanowawszy je w roku 1839. Dostrzegłem ośmiograniaste minarety tego miasta, które ongi, według historyka Edrisi, było najbogatszą i najbardziej handlową targowicą wybrzeża.
Sądziłem, że, dotarłszy do tego punktu, kapitan Nemo się zawróci — omyliłem się jednak; z wielkiem mojem zdziwieniem stało się inaczej.
Nazajutrz, 7-go lutego, wpłynęliśmy do cieśniny Bab-el-Mandeb, której nazwa w języku arabskim znaczy: „Wrota łez”. Na dwadzieścia mil morskich szerokości ma tylko pięćdziesiąt dwa kilometry długości, i Nautilus, pędzący z największą szybkością, przebiegł tę przestrzeń w niespełna godzinę. Nic też nie widziałem, ani nawet wyspy Perim, przez której zajęcie rząd angielski umocnił pozycję Adenu. Zbyt wiele pocztowych parowców angielskich i francuskich z Suezu do Bombaju, do Kalkuty, do Melbourne, do Burbon i wysp św. Maurycego snuło się w tem ciasnem przejściu, aby Nautilus odważył się pokazać na powierzchni. Roztropnie też ukrywał się pod wodą.
Nakoniec w południe pruliśmy już fale morza Czerwonego.
Morze Czerwone, owo morze słynne z podań biblijnych, którego deszcze nie odświeżają i którego żadna rzeka nie zasila; które wysysane jest przez nadmierne parowanie tak, że corocznie ubywa mu półtorametrowa warstwa wody. Dziwna zatoka, zamknięta, jak jezioro, która może byłaby już wyschła, gdyż upośledzona jest nawet więcej, niż niedalekie morze Martwe i morze Kaspijskie, w których poziom wody obniżył się tylko do poziomu rzek, zasilających je i wyrównywających stratę, wywołaną przez parowanie.
Morze to liczy 2,600 kilometrów długości, przy szerokości średniej 240 kilometrów. Za czasu Ptolemeuszów i cesarzów rzymskich było ono wielką arterją handlową świata, a przekopanie międzymorza wróci mu tę ważność dawną, którą w części już wskrzesiła kolej Sueska.
Nie chciałem nawet dochodzić, jaki kaprys skłonił kapitana Nemo do wpłynięcia do tej zatoki — ale bezwarunkowo pochwalałem, że Nautilus obrał tę drogę. W istocie podczas jego wędrówki, bądź na powierzchni, bądź w głębi wód, dla uniknięcia okrętów, mogłem badać bardzo zajmujące szczegóły ciekawego morza.
Dnia 8-go lutego zaraz o świcie ukazała się nam Mokka, miasto dziś zniszczone, którego mury rozwalają się na sam huk armat, gdzie tu i owdzie zielenieją palmy daktylowe. Miasto niegdyś bardzo ważne, miało sześć rynków publicznych, dwadzieścia meczetów, a jego mury, bronione przez czternaście baszt, tworzyły pas trzech kilometrów długości.
Później Nautilus zbliżył się do brzegów afrykańskich, gdzie głębokość morza była znaczniejsza. Tu, pod wodą przezroczystą jak kryształ, mogliśmy patrzeć przez ściany otwarte na przedziwne krzaki błyszczących korali i na skały, odziane kobiercem zielonym porostów wodnych i morszczyny. Nieopisane widowisko, cudna rozmaitość miejscowości i krajobrazów śród skał i wysepek przy tych brzegach libijskich! W całym jednak przepychu swojej piękności roślinność podmorska ujawniła się u wybrzeży wschodnich, do których Nautilus zbliżył się ponownie. Zwłaszcza w okolicy Tehama zwierzokrzewy nietylko kwitły pod powierzchnią wysokości morza, ale nadto tworzyły malownicze szpalery i altany wysokości dziesięciu sążni, jedne kapryśniejsze i barwniejsze od drugich, a wiecznie świeże, dzięki wilgotnej żywotności wód.
Ileż rozkosznych godzin przepędziłem tak, patrząc przez szybę salonu! Ile nowych okazów flory i fauny podmorskiej podziwiałem przy blasku naszej latarni elektrycznej! Narosty grzybowate, gąbki ceglastego koloru, między innemi Thalassianthus aster, rurkokrzewy, rozłożone jak piszczałki i czekające tylko na tchnienie bożka Pana, muszle właściwe temu morzu, rozsiadające się w wydrążeniach polipowych i skręcone w krótką wężownicę i wreszcie tysiące odmian polipa, którego jeszcze nie obserwowałem, gąbki pospolitej.
Klasa gąbczastych, pierwsza z gromady polipów, była właśnie utworzona przez tego ciekawego polipa, którego użyteczność jest niezaprzeczona. Gąbka wcale nie jest rośliną, jak utrzymują jeszcze niektórzy przyrodnicy; jest to zwierzę ostatniego rzędu, polip niższy od korala. Zwierzęcość jego nie ulega wątpliwości; nie można nawet przyjąć opinji starożytnych, którzy uważali gąbkę, jako istotę pośrednią między rośliną i zwierzęciem. Wszelako obowiązany jestem powiedzieć, że przyrodnicy nie zgadzają się co do organizacji gąbki. Dla jednych jest to polipniak, dla innych, jak np. dla Milne Edwardsa, jest to jednostka osobna i swobodna.
Klasa gąbczastych obejmuje około trzystu gatunków, które się spotykają prawie we wszystkich morzach, a nawet w pewnych wodach słodkich, gdzie otrzymały nazwę „rzecznych”; ulubionemi ich atoli wodami, są fale morza Śródziemnego, archipelag Grecki, brzegi Syrji i morza Czerwonego. Tu rodzą się i rozmnażają owe gąbki delikatne, których wartość dochodzi do stu pięćdziesięciu franków — gąbka biała syryjska, gąbka biała berberyjska i t. p. Skoro jednak nie miałem nadziei badania tych zwierzokrzewów w wodach Lepantu, od których oddzielało nas nieprzebyte międzymorze Suez, poprzestałem więc na studjowaniu ich w wodach morza Czerwonego.
Zawołałem tedy Conseila, gdy tymczasem Nautilus zwolna płynął na głębokości dziewięciu metrów, przy pięknych skałach wybrzeży wschodnich.
Tu rosły gąbki wszelkich kształtów, gąbki szypułkowate, liściaste, palczaste. Usprawiedliwiały one najzupełniej nazwy: koszyków, kielichów, wrzecion, rogów łosiowych, łap lwich, pawich ogonów, rękawiczki Neptuna — które im nadali rybacy, bardziej poeci, niż uczeni. Z ich tkaniny włóknistej, powleczonej masą galaretową nawpół płynną, nieustannie wypływa woda, która, zaciekłszy do komórek, wypędzana jest z nich odruchem ściągliwym. Ta masa galaretowata niknie po śmierci polipa i, gnijąc, wydziela amonjak. Wówczas pozostają tylko włókna rogowe lub galaretowe, z których się składa gąbka domowa, mająca barwę rudawą i rozmaicie używana wedle stopnia swej sprężystości, przepuszczalności lub oporu w przemakaniu.
Polipniaki te przylegają do skał, do muszli mięczaków, a nawet do łodyg roślin morskich. Zapełniają one najmniejsze wklęsłości skał, stercząc z nich lub wisząc niby wyrosty korkowe. Objaśniłem Conseila, że te gąbki poławiają się dwojakim sposobem, bądź dragą, bądź ręką. Ostatnia metoda, wymagająca użycia nurków, jest lepsza — gdyż, oszczędzając włókna polipniaka, zapewnia mu większą wartość.
Inne zwierzokrzewy, których mnóstwo było wśród gąbczastych, składały się głównie z meduz bardzo pięknego gatunku; mięczaki przedstawiały odmiany kalmara, według Orbigny’ego właściwe morzu Czerwonemu; z płazów były żółwie zwane Virgita, które dostarczyły zdrowej i smacznej potrawy dla naszego stołu.
Co do ryb, były i liczne, i godne uwagi. Wymienię te, które sieci Nautilusa najczęściej na pokład wynosiły: raje, między któremi zalecają się szczególnie owalnego kształtu, barwy ceglastej, centrowane niebieskiemi plamami i dające się rozpoznać po podwójnym zębatym kolcu; raje srebrzyste, raje z ogonem śpiczastym, inne pozbawione zupełnie zębów, inne wreszcie chrząstkowate i zbliżone do żarłaczy; dromadery ostrygowate, których garb kończy się zakrzywionym kolcem, długim na półtorej stopy; mureny ze srebrzystym ogonem, modrawym grzbietem i brunatnemi skrzelami, niedopłetwe z rodzaju bezgłowych ze złotemi prążkami na okrągłem ciele, ozdobionem trzema kolorami narodowemi Francji; barweny złociste z łbem żółtym; pyszne makrele, ozdobione siedmiu poprzecznemi taśmami czarnemi, o płetwach niebieskich i żółtych, z łuską żółtą i srebrną; rogatnice, kiełbie i tysiące innych ryb wspólnych oceanom, któreśmy już zwiedzili.
Dnia 9-go lutego Nautilus płynął w najszerszej części morza Czerwonego, między Suakinem na brzegu zachodnim i Quonfodah na brzegu wschodnim, mierzącym sto dziewięćdziesiąt mil morskich.
W południe kapitan Nemo wyszedł na platformę, gdzie ja stałem. Postanowiłem sobie nie puścić go, dopóki nie poznam jego dalszych projektów. Zobaczywszy mnie, zbliżył się uprzejmie, ofiarował cygaro i rzekł:
— Cóż, panie profesorze, jak się podoba to morze Czerwone? Czy dobrze zauważyłeś pan cuda, jakie ono zawiera, jego ryby, zwierzokrzewy, pokłady gąbek i lasy korali? A widziałeś pan miasta po brzegach?
— Wszystko widziałem, kapitanie Nemo, i Nautilus przedziwnie nam w tem dopomagał. Ach, rozumny to statek!
— Tak, panie profesorze, rozumny, śmiały i nietykalny! Nie lęka się ani strasznych nawałnic morza Czerwonego, ani bystrych jego prądów, ani skał podwodnych.
— W istocie — rzekłem — to morze uchodzi za najgorsze, i, jeśli się nie mylę, w czasach starożytnych miało szkaradną nazwę.
— Szkaradną, panie Aronnax. Historycy greccy i łacińscy nie mówią o niem korzystnie, a Strabon powiada, że jest jeszcze szczególniej niebezpieczne w porze dżdżystej. Arab Edrisi, który je opisał pod nazwą zatoki Kolzum, opowiada, że znaczna liczba okrętów ginęła na jego piaszczystych ławach i że nikt nie ośmielił się żeglować tu w nocy. Ma to być, według niego, morze huraganów, zasiane niegościnnemi wysepkami i „nie mające nic dobrego” ani w swych głębinach, ani na powierzchni. Tę opinję znajdujemy także u Arrjena, Agatharchidesa i Artemidora.
— Pokazuje się z tego — rzekłem — że ci historycy nie żeglowali na pokładzie Nautilusa.
— Niewątpliwie — z uśmiechem odpowiedział kapitan — i pod tym względem nowożytni posunęli się nie dalej od starożytnych. Potrzeba było całych wieków, żeby wykryć potęgę mechaniczną pary! Kto wie, czy za sto lat zobaczy świat drugiego Nautilusa! Postępy wynalazków są powolne, panie Aronnax.
— Zapewne — odrzekłem — pański okręt wyprzedza o sto a może i o kilkaset lat swoją epokę. Co za nieszczęście, że tak ważna tajemnica umrze ze swoim wynalazcą!
Kapitan Nemo nic nie odpowiedział. Po kilku minutach odezwał się znowu:
— Mówiłeś mi pan o niebezpieczeństwach, z jakiemi, według opinji historyków starożytnych, połączona jest żegluga na morzu Czerwonem?
— W istocie — odpowiedziałem — czy jednak obawy ich nie były przesadzone?
— I tak, i nie, panie Aronnax -— odrzekł kapitan Nemo, który zdawał się gruntownie znać „swoje morze Czerwone”. — Co przestało być niebezpieczne dla okrętu nowoczesnego, dobrze zaopatrzonego we wszystkie przyrządy, mocno zbudowanego i dzięki posłusznej parze dowolnie kierującego swemi poruszeniami — to przedstawiało mnóstwo niebezpieczeństw dla statków starożytnych. Wyobraźmy sobie pierwszych żeglarzy, płynących na łodziach spojonych sznurem palmowym, pozatykanych żywicą i pomazanych tłuszczem psów morskich. Nie mieli nawet narzędzi do oznaczenia swego kierunku i płynęli, zdając się na łaskę prądów, których wcale nie znali. W takich warunkach rozbicia okrętu były i musiały być liczne, ale za naszych czasów parowce, odbywające służbę między Suezem i morzami południa, mimo przeciwne wiatry perjodyczne w tej zatoce, nie lękają się już jej gniewów. Dowódcy i pasażerowie nie składają ofiar błagalnych, udając się w drogę; ani za powrotem nie idą ozdobieni wieńcami i złocistemi wstęgami, aby dziękować bogom w najbliższej świątyni.
— Przyznaję — rzekłem — że para niejako wygnała uczucie wdzięczności z serca marynarzy. Ale, kapitanie, zdaje się, żeś szczególniej studjował to morze; czy więc nie mógłbyś mnie objaśnić, skąd powstała jego nazwa?
— Różne są tłumaczenia, panie Aronnax. — Chcesz poznać opinję jednego z kronikarzy XIV-go wieku?
— I owszem.
— Fantastyk ten utrzymuje, że morze otrzymało nazwę po przejściu Izraelitów, gdy Faraon zginął w falach, które się zamknęły na głos Mojżesza:
„Na pamiątkę tego cudu
Morze czerwonem się stało;
I odtąd już w ustach ludu
Czerwonem będzie się zwało”.
— Objaśnienie poetyckie, kapitanie Nemo — odpowiedziałem — nie mogę jednak na niem poprzestać. Radbym poznać twoją osobistą opinję.
— Dobrze, panie Aronnax. Według mnie, nazwa morza Czerwonego jest tłumaczeniem wyrazu hebrajskiego „Edrom”, i jeśli starożytni dali mu tę nazwę, stało się to z powodu osobliwszego ubarwienia jego wód.
— Dotychczas jednak widziałem wody przezroczyste i bez żadnej szczególnej barwy.
— Tak, lecz posuwając się w głąb nieco, spostrzeżesz pan to osobliwsze zjawisko. Przypominam sobie, żem widział zatokę Tor zupełnie czerwoną, jak krwawe jezioro.
— I barwę tę przypisujesz pan mikroskopowym porostom wodnym.
— Tak, jest to materja czerwona, klejowata, wydzielana przez drobne roślinki, znane pod nazwą Trichodesmjów (włoskowatych), których potrzeba sztuk czterdzieści tysięcy, żeby zapełnić przestrzeń milimetra kwadratowego. Zapewne pan je spotkasz, gdy będziemy w Tor.
— Tak więc, kapitanie Nemo, nie pierwszy raz zwiedzasz morze Czerwone na pokładzie Nautilusa.
— Nie pierwszy, panie profesorze.
— W takim razie, skoro pan wspomniałeś o przejściu Izraelitów i o katastrofie Egipcjan, zapytam pana, czy dostrzegłeś pod wodami ślady tego wielkiego faktu historycznego?
— Nie dostrzegłem, panie profesorze, z oczywistego powodu.
— Jakiego?
— Z tego, że miejsce, w którem Mojżesz przechodził z całym swoim ludem, jest dziś tak zasypane piaskiem, że wielbłądy zaledwie maczają tam swe nogi. Pojmujesz pan, że Nautilus nie miałby tam dość wody dla siebie.
— I gdzież to miejsce? — spytałem.
— Leży ono nieco powyżej Suezu, gdyż w owym czasie morze Czerwone rozciągało się do jezior słonych. I bez względu na to, czy ta przeprawa była cudowna, czy też poprostu korzystaniem wporę z odpływu morza, Izraelici w owem miejscu przeszli przez morze Czerwone, żeby się dostać do Ziemi obiecanej, i armja Faraona także w tem miejscu zginęła. Sądzę też, że przyszłe poszukiwania w tych piaskach pozwolą wykryć znaczną ilość broni i narzędzi pochodzenia egipskiego.
— Rzecz oczywista — odpowiedziałem — i spodziewać się należy dla dobra archeologów, że te poszukiwania prędzej czy później będą czynione, gdy, o przekopaniu kanału Sueskiego, nowe miasta powstaną przy jego brzegach. Kanał to zgoła nieużyteczny dla okrętu takiego, jak Nautilus.
— Tak, ale użyteczny dla całego świata — rzekł kapitan Nemo. — Starożytni dobrze zrozumieli tę użyteczność komunikacji między morzem Czerwonem i Śródziemnem dla swoich interesów handlowych; nie myśleli jednak kopać bezpośredniego kanału i przestawali na pośrednictwie Nilu. Jest prawdopodobne, że kanał, który łączy Nil z morzem Czerwonem, rozpoczęty został za Sezostrysa, tak przynajmniej niesie podanie. Pewnem jest, że na lat 615 przed Chrystusem Nechao przedsięwziął roboty kanału przez równinę Egiptu naprzeciw Arabji. Kanał ten przepływało się w ciągu czterech dni, a szerokość jego była taka, iż dwie galery o trzech rzędach wioseł mogły obok siebie płynąć. Darjusz, syn Histaspa, dalej prowadził te roboty, a Ptolomeusz II-gi prawdopodobnie je ukończył. Strabon widział, jak używano go do żeglugi, mała jednak pochyłość jego między punktem wyjścia przy Bubaście a morzem Czerwonem sprawiała, że tylko przez kilka miesięcy w roku przydatny był do żeglugi. Kanał ten służył handlowi do wieku Antoninów, zaniedbany, zaspami piasku uszkodzony, potem oczyszczony z rozkazu kalifa Omara, ostatecznie i stanowczo zasypany został w roku 761 lub 762 przez kalifa Al-Mansora, który nie chciał dopuścić dowozu żywności dla zbuntowanego przeciw niemu Mohameda ben Abdalla. Podczas wyprawy egipskiej wasz generał Bonaparte odszukał ślady tych prac w pustyni Suezu i, zaskoczony przypływem morza, o mało nie zginął, jak Faraon, pod Hadżarot, w tem samem miejscu, gdzie na trzy tysiące lat przed nim obozował Mojżesz.
— I cóż, kapitanie; tego połączenia dwu mórz, które o dziewięć tysięcy kilometrów skróci drogę z Kadyksu do Indyj i którego nie odważyli się przedsięwziąć starożytni, dokonał pan Lesseps, i on wkrótce przemieni Afrykę w ogromną wyspę.
— A tak, panie Aronnax, i masz prawo być dumnym ze swojego ziomka. Człowiek ten przynosi większy zaszczyt narodowi, niż najznakomitsi wodzowie! Jak tylu innych, rozpoczął dzieło od zawodów i przykrości; zwyciężył jednak to wszystko, ma bowiem genjusz silnej woli. I smutna rzecz pomyśleć, że to dzieło, które powinnoby być międzynarodowe i wystarczyć do uświetnienia swojej epoki, powiedzie się jedynie dzięki energji jednego człowieka. A przeto cześć i sława p. Lessepsowi!
— Tak, cześć i sława wielkiemu obywatelowi — potwierdziłem, zdumiony zapałem, z jakim mówił kapitan Nemo.
— Na nieszczęście — dodał — nie mogę poprowadzić pana przez kanał Sueski, ale będziesz mógł zobaczyć Port-Said pojutrze, gdy wpłyniemy na morze Śródziemne.
— Na Śródziemne! — zawołałem.
— Tak, panie profesorze. Dziwi to pana?
— Dziwi mnie to, że mamy tam być pojutrze.
— Doprawdy?
— Ależ tak, kapitanie; chociaż nie powinienbym już dziwić się niczemu, od czasu jak jestem na twoim pokładzie!
— Z jakiego jednak powodu to zdziwienie?
— Z powodu przerażającej szybkości, jaką chcesz pan nadać Nautilusowi, jeśli w ciągu dwu dni ma opłynąć Afrykę, przylądek Dobrej Nadziei i pojutrze być na morzu Śródziemnem!
— Ależ, panie profesorze, któż ci mówił o obraniu drogi dokoła przylądka Dobrej Nadziei?
— A przecież jeśli Nautilus nie ma żeglować po lądzie lub powietrzu i przesuwać się nad międzymorzem...
— Albo też pod niem, panie Aronnax.
— Pod niem?
— Niewątpliwie — spokojnie odpowiedział kapitan Nemo. — Oddawna przyroda zrobiła pod owym językiem ziemi to, co czynią dziś ludzie na jego powierzchni.
— Jakto! miałoby istnieć przejście?
— Tak jest, przejście podziemne, które nazwałem Arabian-Tunnel. Zaczyna się ono pod Suezem a kończy w zatoce Peluzyjskiej.
— Ależ to międzymorze składa się z samych piasków ruchomych.
— Do pewnej tylko głębokości. Od pięćdziesięciu metrów napotyka się już grunt twardy, skalisty.
— I przypadkiem odkryłeś pan to przejście? — spytałem coraz bardziej zdziwiony.
— Przypadkiem i przez rozumowanie, panie profesorze; a nawet bardziej przez rozumowanie, niż przypadkiem.
— Kapitanie, słucham cię, ale uszy nie chcą wierzyć temu, co słyszą.
— A, kochany panie! Aures habent et non audient[3], tak bywa po wszystkie czasy. Nietylko, że przejście to istnieje, ale nawet korzystałem z niego kilka razy. Inaczej nie puszczałbym się dziś na morze Czerwone, nie mając wyjścia.
— A czy nie będzie niedyskrecją z mej strony, jeśli zapytam, jak pan wykryłeś ten tunel?
— Kochany panie — odpowiedział mi kapitan — niepotrzebne są sekrety między ludźmi, którzy nie mają się nigdy rozstać.
Nic nie odpowiedziawszy na to przypomnienie naszej niewoli, czekałem opowiadania kapitana Nemo.
— Panie profesorze — rzekł —- proste rozumowanie przyrodnika naprowadziło mnie na wykrycie tego przejścia, które ja jeden znam tylko. Zauważyłem, że w morzu Czerwonem i w morzu Śródziemnem jest pewna liczba ryb najzupełniej jednakowego gatunku: tęczaki, płaszcze, okunie i różnobarwne wężoryby, pannicami zwane. Upewniwszy się o tym fakcie, zadałem sobie pytanie, czy niema komunikacji między temi dwoma morzami? Jeśliby była, prąd podziemny musi iść z morza Czerwonego do Śródziemnego, z prostej przyczyny różnicy poziomów. Złowiłem przeto znaczną liczbę ryb w okolicach Suezu, włożyłem im na ogony obrączki miedziane i wrzuciłem je znów do morza. W kilka miesięcy później, przy brzegach Syrji, schwytałem kilka ryb ozdobionych moją obrączką. Miałem więc dowiedzione istnienie komunikacji między dwoma morzami. Szukałem jej z moim Nautilusem, wykryłem podziemną przeprawę, puściłem się tam, a wkrótce i ty, panie profesorze, przepłyniesz tunel arabski!
