Encyklopedia Muzyczna PWM/Noskowski Zygmunt
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Encyklopedia Muzyczna PWM |
| Wydawca | Polskie Wydawnictwo Muzyczna |
| Data wyd. | 1979-2012 |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Noskowski Zygmunt, *2 V 1846 Warszawa, †23 VII 1909 Warszawa, pol. kompozytor, dyrygent, pedagog i publicysta muz. Był dziesiątym z jedenaściorga dzieci rejenta Józefa Łady-N. i Amelii de Salis (Salisch), która pochodziła z fr.-niem. arystokracji, spolonizowanej z końcem XVIII w. Rodzice N. od l. 40. wspierali materialnie emigracyjną działalność A. Towiańskiego, wychowywali pięcioro jego dzieci, a swój dom uczynili gł. ośrodkiem towianizmu w Warszawie. Sam N., odrzuciwszy w wieku dojrzałym mistycyzm i frazeologię nauk Towiańskiego, pozostał do końca życia wierny ideom patriotyzmu, wewnętrznego doskonalenia się oraz skutecznego działania na rzecz społeczeństwa.
1851 N. wstąpił do gimn. realnego w Warszawie i rozpoczął naukę gry na fort., a wkrótce potem na skrz. (u J. Hornziela). Zrazu uczestniczył tylko w skromnym muzykowaniu domowym, w którym pomijano utwory sceptycznego wobec towianizmu Chopina. Kontakt z twórczością artyst. nawiązał ok. 1860 za pośrednictwem dzieł Moniuszki (Śpiewniki domowe, opery Flis, Hrabina). To pierwsze, głębokie doznanie muz. zbiegło się w czasie ze wstrząsem, jakim dla N. był pogrom patriot. manifestacji w Warszawie przez wojsko ros. (27 II 1861), oraz z praktyczną lekcją historii i przyrody ojczystej — wycieczką do Krakowa i w Tatry w VIII 1861. Z tegoż r. datują się pierwsze komp. N., z których zachowała się Kolęda do patriot. tekstu M. Romanowskiego. Po śmierci ojca (23 VI 1863) N. wziął prawdopod. udział w powstaniu styczniowym. 1864 wstąpił do Instytutu Muz. w Warszawie, gdzie został uczniem A. Kątskiego (gra na skrz.) oraz S. Moniuszki (kontrapunkt, śpiew chór.); po ukończeniu gimn. i porzuceniu aplikacji w Komisji Skarbu (1865) poświęcił się muzyce. 1865 uczestniczył w prawyk. kantaty Widma Moniuszki, który w tymże r. zaopiniował do druku w „Tygodniku Ilustrowanym” Kolędę N. z nowym tekstem S. Rzętkowskiego. 1867 N. ukończył z II nagr. naukę w Instytucie Muz. i podjął pracę kolejno jako skrzypek ork. Teatru Wielkiego (do 1869), korepetytor w klasie śpiewu sol. F. Ciaffei w Instytucie Muz. (do 1870) i kier. chóru w Inst. Głuchoniemych i Ociemniałych (1871–72), gdzie stworzył system zapisu muz. dla niewidomych. Od XII 1872 dzięki stypendium WTM studiował komp. w Akad. der Künste w Berlinie u F. Kiela; na koncercie dyplomowym (IV 1875) przedstawił I Symfonię A-dur, dobrze przyjętą przez berlińską krytykę. Po powrocie do Warszawy, mimo sukcesu I Symfonii, a zwł. uwertury Morskie Oko na koncercie kompoz. 10 XI 1875, nie znalazł zatrudnienia. Z końcem r. poślubił Stanisławę Segedy i udał się do Konstancji w pd. Badenii, gdzie z polecenia F. Kiela został miejskim dyr. muzyki oraz dyrygentem tow. śpiewaczego Bodan, które pod jego kier. zyskało opinię najlepszego w księstwie, sam zaś N., wolny od trosk materialnych, oddał się kompozycji. Napisany wówczas m.in. pierwszy cykl Krakowiaków na fort. znalazł uznanie F. Liszta i z jego polecenia ukazał się 1878 w Lipsku u C. Kahnta jako op. 2. Sukces utworu, przyjęty nieufnie przez pol. krytykę, utorował N. drogę do niem. i szwajc. wydawnictw. 1878 N. odrzucił propozycję objęcia profesury w Instytucie Muz. w Warszawie; 1879 ogłosił w „Echu Muzycznym” cykl artykułów pt. Drogowskazy, a 1880 kryt. rozprawkę O prozodii w pieśniach Moniuszki, która wywołała konsternację warsz. kół muz. i lit. W V 1880 udał się na zjazd muzyków do Baden-Baden, poznał tam Liszta i grywał z nim swe Krakowiaki op. 7 na 4 ręce; odwiedził też prawdopod. Lipsk oraz Weimar, gdzie z udziałem Liszta miało miejsce wyk. Kwartetu fortepianowego op. 8. W XI przybył do Warszawy w związku z urządzonym przez WTM jego koncertem kompoz. (prawyk. II Symfonii 25 XI), 21 XI przyjął funkcję dyr. muzycznego tej instytucji i w I 1881 osiadł w Warszawie na stałe.
Działalność w WTM N. rozpoczął od udzielania bezpłatnych lekcji śpiewu chór. i zasad muzyki; tym sposobem zrekonstruował chór miesz., który prowadził do 1896. V 1881 utworzył — częściowo własnym sumptem — orkiestrę symf., z którą wykonywał m.in. muzykę pol.; jako solistów zapraszał S. Barcewicza i A. Michałowskiego. Po upadku ork. (1882) zakładał zespoły kam.; występował z nimi jako skrzypek, altowiolista i pianista, prezentując m.in. utwory swych prywatnych uczniów — K. Henisza i A. Rutkowskiego, a także E. Pankiewicza i I.J. Paderewskiego. 1886 utworzył kolejną ork., wystąpił z nią m.in. 13 VI 1887 na zorganizowanym w ramach WTM koncercie muzyki pol., wykonując m.in. utwory L. Grossmana, M. Hertza, P. Maszyńskiego, A. Münchheimera, W. Żeleńskiego i własne; wydarzenie to unaoczniło pol. krytyce muz. skalę dorobku pol. twórców. Kompozycji poświęcał zwykle czas letniego wypoczynku w Zakopanem, a w późniejszych latach w Czatkowicach Górnych (k. Krakowa). Utwory swe prezentował na dorocznych koncertach kompoz. w Warszawie, a także w Krakowie i Lwowie, odnosząc sukcesy; jedynie operetka Warszawiacy za granicą (wyst. 1886) poniosła klęskę. 1885 wraz z W. Wiślickim i P. Maszyńskim N. utworzył przy WTM szkołę muz., gdzie wykładał komp. i instrumentację. We IX 1888 objął ponadto stanowisko prof. kompozycji w Instytucie Muz. 1890 utworzył w WTM chór dziec., z którym wykonał napisany rok wcześniej Śpiewnik dla dzieci.
Obchody 25-lecia pracy kompoz. N. (17 I 1891) stały się okazją do złożenia mu przez pol. społeczeństwo i środowiska artyst. hołdu, jakiego nie doświadczył dotąd za życia żaden pol. kompozytor. 1893 N. nadesłał na konkurs kompoz. towarzystwa muz. Carillon w Brukseli kilka dawnych prac, zdobywając 8 nagród, w tym I nagr. za I Symfonię oraz Le Grand Prix d’Honneur. Podjął też apel M. Bałakiriewa o utworzenie miejsca pamięci F. Chopina w Żelazowej Woli i 14 X 1894 zorganizował tam w 45-lecie śmierci kompozytora pierwszy tego rodzaju w Polsce rocznicowy obchód, połączony z odsłonięciem pomnika Chopina i koncertem dla 2000 słuchaczy; na tę okazję napisał kantatę Nad Utratą, wykonaną z udziałem założ. przez siebie i prowadzonego do 1902 chóru studentów Lira. Wydarzeniem o dużym znaczeniu artyst. stało się prawyk. poematu symf. Step (Warszawa V 1896), powtórzone nast. w Krakowie i Lwowie, a 1903 także w Paryżu; sukcesu tego nie podzieliła długo oczekiwana opera N. Livia Quintilla (wyst. Lwów 15 II 1898). W tym czasie N. ogłosił art. o twórczości Chopina i Moniuszki; 1897–1900 ponawiał nieustannie próby utworzenia w Warszawie stałej ork., starając się utrzymać regularny rytm koncertów symf.; usiłowania te przyczyniły się do powstania Filharmonii Warsz. (1901), jednak próby połączenia jej z WTM doprowadziły 1902 do kryzysu i rezygnacji N. ze stanowiska dyrektora WTM i prof. szkoły muz. Towarzystwa.
Od 1902 N. związał się z Filharmonią jako dyryg.; 1903–04 zorganizował tam cykl 12 audycji poświęconych dziejom form i gatunków muz., a 1903–05 opublikował w EMTA ponad 50 omówień utworów z bieżącego repertuaru. 1904 na zamówienie Filharmonii napisał III Symfonię „Od wiosny do wiosny”. W IV 1905 objął po E. Młynarskim stanowisko dyrektora artyst. Filharmonii; podczas wydarzeń 1905, na skutek których władze carskie zamknęły warsz. uczelnie, bezinteresownie kontynuował swe pedag. obowiązki. 6 II 1906 był obecny na koncercie Spółki Nakładowej utworzonej przez najwybitn. jego uczniów (Szymanowski, Różycki, Fitelberg, Szeluto); w tymże r. wystawił w Warszawie swą operę Wyrok, przyjętą chłodno. 1907 uczestniczył w połączeniu Filharmonii z Operą i został dyrektorem artyst. obu instytucji; nieuniknione kompromisy z ich niepopularnym dyr. administracyjnym A. Rajchmanem naraziły N. na konflikty z młodszym pokoleniem pol. kompozytorów. Z funkcji tych ustąpił N. w IX 1908. Mimo postępującej choroby serca prowadził jeszcze spektakle Halki w Łodzi; po raz ostatni wystąpił w Filharmonii w I 1909. Ukończył też w wyciągu fort. operę Zemsta wg A. Fredry, której premiera w niefortunnej orkiestracji A. Gużewskiego odbyła się dopiero 10 IV 1926. Pogrzeb N. na warsz. Powązkach (27 VII 1909) miał charakter manifestacyjny, jego pamięci poświęcono wiele koncertów i akademii w całym kraju, jednak dopiero 1925 ze społ. składek wystawiono na grobie N. skromny pomnik. Część jego rękopisów przeszła na własność WTM; niektóre z nich zaginęły w czasie II wojny świat.; większość rękopisów dzieł wydanych uległa rozproszeniu lub pozostała w archiwach wydawniczych.
Dodatkowe informacje o autorach i źródle znajdują się na stronie dyskusji.