Encyklopedja Kościelna/Akta Stanu Cywilnego
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Tytuł | Encyklopedja Kościelna (tom I) |
| Redaktor | Michał Nowodworski |
| Data wyd. | 1873 |
| Druk | Czerwiński i Spółka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Indeks stron | |
Akta Stanu Cywilnego. Stanem cywilnym zowie się zdolność i moc prawna do działania, ze względu na prawo cywilne. Jest on wynikiem stosunków, jakie człowiek, rodząc się, zaciąga ze swoją rodziną, a przez nią z całém społeczeństwem: od porządku bowiem familijnego zawisł porządek społeczeństwa, które jest jakby jedną wielką rodziną. Trzy zaś główne epoki życia, t. j. urodzenie, małżeństwo i śmierć, stając się źródłem licznych stosunków, powstających między ludźmi, są tém samém najgłówniejszą cechą odmian stanu cywilnego i prawnych następstw dla pojedyńczych rodzin i społeczeństwa. Dla tego oddawna, chwile te życia religijnemi poświęcano obrzędami: jednak w nowszém dopiéro prawodawstwie, ważność ich należycie oceniono i ustanowiono akta stanu cywilnego, czyli urząd zapisywania, według praw podanych, trzech tych epok życia człowieka. Z narodów starożytnych tylko żydzi, przez pamięć na Messjasza, ze szczepu Judy narodzić się mającego, jak niemniej dla zachowania granic dziedzictwa, przez Boga sobie nadanego, starannie przechowywali genealogje rodzin i pokoleń. Prawo rzymskie (leg. 9 et 14. Cod. de probat.), w niektórych okolicznościach, wymagało wprawdzie dokładniejszych dowodów pełnoletności i obywatelstwa, mimo to przecież nie widać tam ustaw, tyczących się prowadzenia aktów urzędowych, któreby wskazywały stan osób i usuwały wszelkie spory, w tym przedmiocie trafić się mogące. Kościół chrześcjański od pierwiastków swoich utrzymywał księgi, do których wpisywano ochrzczonych i zmarłych, a także w małżeństwie żyjących. Nie było w tém przecież ścisłego obowiązku: jednak duch porządku, w zasadzie Kościoła będący, mimo braku wyraźnego postanowienia, w ciągłém utrzymywał je użyciu. Sobór trydencki (Sess. 24 cap. 1 de ref. matr.) wydał polecenie utrzymywania przy kościołach ksiąg do zapisywania zaślubionych, oraz świadków, miejsca i czasu ślubu. Te to księgi, wraz z innemi o chrzcie i śmierci parafjan, metrykami (ob.) zwane, dotąd się przy kościołach przechowują i, w braku aktów st. cyw., używają w sądach urzędowej powagi. Z końcem XVIII w. powstają we Francji księgi i urząd aktów stanu cyw. Zgromadzenie narodowe, odmiennym postępując torem od dawniejszych w tym względzie urządzeń z lat 1539, 1667 i 1736, prawem z dnia 20 Września 1792 ustanowiło oddzielne urzędowanie st. cywil., wykonywane najprzód przez obieranych na to członków, a następnie do obowiązku merów przywiązane. Ta zmiana spowodowała odłączenie metryk kościelnych do aktów cywilnych. W tamtych bowiem, duchowni pomieszczali świadectwo dopełnionego obrzędu religijnego; w tych zaś, dla wszystkich bez różnicy wyznań, poświadczano bądź fakt narodzenia i śmierci, bądź nastąpionego małżeństwa, uważanego za kontrakt cywilny[1]. — Z kodeksem cywilnym francuzkim, dekretem króla saskiego ks. warsz. z dnia 27 Stycznia 1808 r. do nas wprowadzonym, od dnia 1 Maja 1808 r. obowiązującym, i w Polsce zaprowadzono akta stanu cyw. Zmieniono jednak dziewięć artyk. i zastąpiono prawem z d. 18 Mar. 1809 r. Odtąd małżeństwo uważano tylko za akt cywilny, utrzymywanie ksiąg powierzono proboszczom, żądając, aby wprzód akt spisywali, a potém dopełniali obrządku religijnego; kontrollę zaś nad nimi oddano osobom świeckim[2]. Celem usunięcia sprzeczności, jakie pomiędzy obowiązkiem kapłana, a powinnością urzędnika w tym stanie rzeczy trafić się mogły, prezydenci i burmistrze umocowani zostali do ogłaszania rozwodów i zapowiedzi rozwiedzionych cywilnie, oraz do udzielania ślubów cywilnych (dekr. kr. sask. 23 Lut. 1809). Tak było do 13 Czer. 1825 r., t. j. do czasu wydania pierwszej księgi Kodeksu cywilnego dla królestwa (Dziennik Praw t. 10). Tu (art. 71 do 142) akta stanu cyw. złączono z metrykami kościelnemi, poleciwszy księżom, aby najprzód obrządek religijny, a po nim akt spisywali (art. 75). Wikarjusze, tylko w stałej niemożności proboszcza, mogą utrzymywać akta, z późniejszej decyzji kom. rz. spr. wew. i d. 30 Grud. 1845. Postanowiono tamże inne przepisy o małżeństwie. Te obecnie odmienione, lub uzupełnione zostały Prawem o Małż., 24 Czer. 1836 r. ogłoszoném (t. XVIII Dzien. praw), według którego same tylko cywilne skutki poruczono rozpoznaniu sądów cywil., a wszystkie inne sądom duchownym oddano. Do spisywania aktów st. cywil, dla wyznań niechrześcjańskich (żydów i mahometan), postanowieniem ks. namiestn. król. z d. 3 Listop. 1825 wyznaczeni zostali burmistrze, lub w ich niemożności, oddzielni urzędnicy, spisujący same tylko akta st. cyw., bez metryk kościelnych. Dla żydów nastąpiło jeszcze rozporządzenie rady admin. 7 Wrześ. 1830 r. Co do samych aktów, te spisują się oryginalnie w dwóch egzemplarzach, z których jeden składa się do archiwum hypotycznego właściwego sądu pokoju i zwykle duplikatem się zowie, a drugi, unikatem nazwany, zostaje w miejscu. Na duplikat przygotowuje się jedna księga na cały rok, podzielona na trzy części, t. j. na akta urodzonych, zaślubionych i zmarłych; na unikat zaś są trzy księgi, w które się akta wpisują tak długo, dopóki się każda nie zapisze (art. 72). Unikaty i duplikat winny być z mocnego papieru, dobrze i trwale oprawione, liczbowane od 1ej do ostatniej stronnicy i parafowane, na końcu stosownym protokółem dziekana poświadczone (a. 73). Z ostatnim dniem każdego roku bywają zamknięte protokółem utrzymującego akta, potém sprawdzone przez dziekana (dla innych wyznań podsędek lub burmistrz), który zaświadcza piśmiennie o zgodności obudwóch egzemplarzy, lub notuje szczegółowo napotkane w nich odmiany i nieporządki, odbiera duplikat i składa w archiwum sądu (74). Urzędnik st. cyw. nie ma żadnej juryzdykcji, a jest tylko prostym wykonawcą woli prawa: spisuje więc to jedynie, co odnośnie do aktu strony zeznają. Akt każdy zawierać powinien: datę przyjęcia, t. j. dzień, miesiąc, rok i godzinę; datę faktu opisanego, imiona i nazwiska, wiek, powołanie, zamieszkanie świadków i stron, które przez pełnomocników także wyręczać się mogą (77), oprócz przypadków, w których prawo wymaga osobistego stawienia się; lecz takowe pełnomocnictwo i inne piśmienne dowody, po zaznaczeniu przez składających je i urzędnika, w oddzielnym zeszycie dołączone będą do duplikatu (82). Świadkowie winni być mężczyzni pełnoletni (21 lat skończ.), krewni strony, lub przez nią obrani (78) i krajowcy, jak zwykle w czynnościach urzędowych. Akta st. cywilnego piszą się na sposób notarjalnych, nie zostawiając miejsc próżnych, nie używając skróceń, liczby wyrażając literami; przekreślenia i odsyłacze poświadcza urzędnik, stawający i świadkowie; między linjami dodatków się nie wpisuje. Jeśli na stronicy akt skończonym być nie może, wtedy na dole karty podpisują go stawający i urzędnik (81). Po dopełnieniu swej czynności, urzędnik winien akt stronom i świadkom odczytać, z nimi podpisać i o tém wszystkiém wzmiankę uczynić (79). Gdy zajdzie potrzeba uczynienia w akcie sprostowania, np. z powodu uznania lub przysposobienia dziecka, unieważnienia małżeństwa i t. p. (101, 102, 324), takowe robi się na brzegu aktu, w obu egzemplarzach w jednakowy sposób; jeśli więc egzemplarz oddany był do archiwum, po dopełnieniu poprawki w unikacie, w ciągu trzech dni przesyła się do sądu dosłowny jej wypis, dla zamieszczenia go w duplikacie (85). Spory, co do poprawek w aktach st. cyw., rozstrzyga trybunał w I instancji, zatém osoby interesowane zanoszą o to prośby swe do prezesa. Wyrok zapadły odsyłany bywa urzędnikowi utrzymującemu akta, który spisuje w nich protokół przyjęcia i czyni wzmiankę na brzegu aktu poprawionego (142). Akta w innym kraju zdziałane, jeśli są legalizowane (84, 94), mogą być do ksiąg miejscowych wpisane. Na przypadek, gdyby księgi tegoroczne spaliły się, prokurator królewski przy trybunale cyw. obowiązany wezwać wójtów gmin i proboszcza miejscowego, aby każdy właściwym sposobem zawiadomił strony, o potrzebie sporządzenia brakujących aktów, gdzie takowe mogą być jeszcze sporządzane; proboszcz zaś, za zgłoszeniem się interessowanych, na zasadzie ich zeznań i świadków, oraz swych notat i raptularzy, jeśli takowe posiada, ma spisać nowe, według ustaw prawa (decyzja kom. rząd. spr. 7 Mar. 1855). — Wyciągi wydawać wolno każdemu (83) w całości, z zaszłemi poprawkami (87), na stemplu (kop. 15), do urzędowego użycia, na zawezwanie władz, bez stempla; do spisu wojskowego i ksiąg ludności, w skróceniu na ćwiartce. Przy podpisie księdza, mają być dodawane koniecznie i te wyrazy: utrzymujący akta stanu cywilnego, a pieczęć właściwa cywilna, nie kościelna (kom. r. s. w. i d. d. 6 Lipca 1852 r.). Taksę, na pobieranie opłat za czynności urzędnika stanu cywil., ustanowił Fryderyk August, król saski, książę warsz., 23 Lut. 1809 r., i ta dotąd obowiązuje. Kary, za uchybienia przeciw obowiązkom swoim, wymierza na urzędnika stanu cyw. trybunał cywilny lub prokurator król. — Po przywiedzionych wyżej ogólnych, prawo podaje szczegółowe przepisy o aktach urodzenia, małżeństwa i zejścia. I. Akta urodzenia (art. 95—105). W ośmiu dniach winno być dziecko okazane i akt spisany; opóźnienie kary nie pociąga, ale się przyczyna zamieszcza. Urodzenie oznajmia ojciec, akuszerka, lub inna osoba domu. Ojciec dziecka nieprawego łoża wtenczas wpisuje się za ojca, gdy osobiście tego żąda. Ojciec dziecka zrodzonego w kazirodztwie lub cudzołóstwie, jako ojciec zapisany być nie może. Do aktu potrzeba dwóch świadków. Należy w nim zapisać datę, miejsce urodzenia, płeć i imię dziecka; imiona, nazwiska, wiek, powołanie i zamieszkanie rodziców i świadków. Znalezione dziecko oddaje się przełożonemu parafji i spisuje akt przy świadkach, ze szczegółami znalezienia, chrztu, oraz komu oddane zostanie na wychowanie. Dziecię nieżywo urodzone, równie jak przed spisaniem aktu zmarłe, zapisuje się z tą okolicznością w księgę urodzonych i zmarłych. II Akta małżeństwa. Przepisy o nich od art. 106 do 130 w Kod. cyw. pol., chociaż nie są wyraźnie zniesione, to jednak zastąpione prawem o małż. z r. 1836 (art. 41). Po dopełnionym obrzędzie w obec dwóch świadków, spisuje się akt, który ma zawierać: imiona, nazwiska, powołanie, miejsce urodzenia, zamieszkanie i wiek małżonków; imiona, nazwiska, powołanie i zamieszkanie ojców ich i matek; pozwolenie rodziców, opieki lub zwierzchności, gdzie prawo tego wymaga; wymienienie dnia i miejsca zapowiedzi, lub dyspensę władzy; wzmiankę o czasie, w którém pierwsze małżeństwo ustało; oświadczenie małżonków, czy umowę przedślubną zawarli: jej datę i przed którym rejentem; imiona, nazwiska, powołanie, wiek i zamieszkanie świadków, oraz czy są krewni ich i powinowaci; oświadczenie duchownego i świadków, iż małż. religijne zawarte. W wyznaniach niechrześcjańskich, rabin lub iman, po spełnionym obrzędzie, z zaślubionymi i świadkami udać się winni do urzędnika st. cyw., celem spisania aktu małż. Każdy wyrok rozwodowy lub separacyjny, sądy duchowne przesyłają prokuratorowi królewskiemu, a ten po uprawomocnieniu go, poleca w aktach odpowiednią uczynić wzmiankę. Toż samo dzieje się po ustaniu separacji. III. Akta Zejścia (art. 131 do 139). Urzędnik stanu cyw. winien zapewnić się o zaszłej śmierci i wydać pozwolenie do pochowania, jeśli nie jest duchownym, a to po 48 godzinach od skonu. Akt zejścia ma obejmować: imię, nazwisko, powołanie, wiek i zamieszkanie zmarłego, dzień i godzinę zejścia; imię i nazwisko pozostałego małżonka; imiona, nazwiska, wiek, powołanie i zamieszkanie obudwóch zeznających, oraz ich stopień pokrewieństwa, gdyż, ile możności, najbliżsi krewni zmarłego stawać do aktu powinni, lub sąsiedzi i znajomi, którzyby dokładnych szczegółów dostarczyć potrafili. Umieszcza się także, jeśli być może, imiona, nazwiska, powołanie i zamieszkanie rodziców, oraz miejsce urodzenia zmarłego. W szpitalach i więzieniach, przełożeni i nadzorcy winni w zwykłych księgach administracyjnych umieszczać, o każdej znajdującej się tam osobie, wiadomości wymagane do sporządzenia aktu zejścia i, w przypadku zaszłej śmierci, podawać takowe utrzymującemu akty st. cywilnego. W przypadku kary śmierci, pisarze sądowi, po egzekucji wyroku w 24 godziny, obowiązani posłać urzędnikowi st. cyw. wiadomości wymagane do spisania aktu. Jednak w tym i wszystkich innych przypadkach gwałtownej śmierci, nie czyni się o tém wzmianki, ani w dodatku, że umarł w więzieniu lub szpitalu. Przepisy dotyczące tego przedmiotu, zebrane są w książce pod tytułem: O Aktach Stanu Cywilnego. Pismo z polecenia jw. rad. taj. P. Muchanowa... dla użytku osób utrzymujących akta st. cyw. ułożone (Warsz. 1858, 8-o, str. XV, 138); przedrukowano w Teologji Pasterskiej X. Sajlera, tłum. L. Rogalskiego (Warsz. 1864 t. II. str. 477, i nast.). Gdy w Grudniu 1867 komitet urządzający w król. polsk., na 218 posiedzeniu, w art. 1454 polecił urzędnikom st. cyw. od d. 1 Stycz. 1868 użycie języka rossyjskiego, przetłumaczono wspomnione dzieło i wydano: Руководство для лицъ содержащихъ акты гражданскаго состоянiя (Warsz. 1868, 8-o str. 104). X. S. Ch.
- ↑ Instrukcja dokładna o urzędnikach i aktach stanu cywil. p. Damaza Dzierożyńsiego, z przypisami W. J. Zacharkiewicza (Warsz. 1813), podaje motywa i rozprawy ciała prawodawczego franc. nad ustawą o urzędzie stanu cyw., a Djariusz senatu sejmu król. Pol. 1825 r. (Warsz. 1825, t. II) takież debaty prawodawcze, nad zmianami u nas zaprowadzonemi.
- ↑ Ile z powodu tych ustaw i ducha niewiary, znamionującego czasy księstwa Warsz., ponieśli przykrości kapłani, pokazuje w całości Sześcioletnia korrespondencja etc. do druku podana r. 1816, str. 84, 383, 500, 504, 519.