Encyklopedja Kościelna/Andreae Jakób

<<< Dane tekstu >>>
Tytuł	Encyklopedja Kościelna (tom I)
Redaktor	Michał Nowodworski
Data wyd.	1873
Druk	Czerwiński i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Indeks stron

›››

[224] Andreae Jakób, znany w Niemczech pod imieniem drugiego Lutra, ur. 25 Marca 1528 r. w Waiblingen, miasteczku wirtembergskiém. Ojciec jego był kowalem z Micolau, djecezji Eichstadt, osiadł w Waiblingen i dla tego synowi jego dawano przydomek doktora Schmiedleinu (doktora Kowalika). Losem jego zajmował się pierwotnie Erchard Schnepff, jeden z reformatorów wirtembergskich, pastor ze Sztuttgardu; wyrobił mu zasiłek rządowy, co stawiło go w możności uczęszczania do szkoły sztuttgardzkiej. R. 1541, mając zaledwie 12 lat wieku, przybył do Tybingi, gdzie uczył się języków, filozofji i teologji, a w 18 r. został djakonem przy kollegjum sztuttgardzkiém. Tegoż roku ożenił się. Gdy wojska cesarskie zajęły Sztuttgardt, a wszyscy pastorowie i reformatorowie uciekli na wieść o zwycięztwach Karola V, jeden Andreae pozostał na miejscu. Gdy zaś r. 1548, ulegając pogróżkom cesarza, Wittemberg przyjął jego „Interim,” Andreae postradał swój urząd i czas jakiś przemieszkiwał w Tybindze, utrzymywany, wraz z rodziną, kosztem księcia Ulrycha. Mianowany tam najprzód katechetą, następnie djakonem, odznaczył się ciągłemi napadami na Interim. Po śmierci Ulrycha, syn jego Krzysztof okazywał mu szczególniejsze względy. Niebawem też mianowany superintendentem w Göppingen, po kilku latach wezwany został napowrót do Tybingi, aby dał zdanie w sporach z Ozjandrem. Wówczas to otrzymał stopień doktora teologji, z wielkiém zadowoleniem Krzysztofa, który go też bezwłocznie mianował jeneralnym superintendentem. Z Göppingen, zaprowadzał on w różnych stronach tak zwaną reformę i godził waśniących się ciągle nowowierców, przez co później zyskał wiele sławy i wpływu. R. 1557 towarzyszył księciu Krzysztofowi na sejm w Ratyzbonie i brał udział na kollokwjum z anababtystami w Pfedersheim pod Worms i następnie w wormskich konferencjach religijnych katolików z protestantami. Odbywały się one pod prezydencją słynnego Juljusza Pfluga. Protestanci, [225]mocno poróżnieni, wyklinali się wzajemnie, katolicy tedy odstąpili od konferencji, widocznie bezpożytecznej. Według zdania Andreae, głównym sprawcą poróżnienia protestantów był Flaccius Illiricus. Ale i pomimo tego, rozprawy te nie mogły nigdy doprowadzić do celu. Protestanci bowiem zgóry odrzucali wszelką tradycję, przeczyli samych zasad, a ztąd uniemożebniali wszelkie porozumienie. W tym to czasie Andreae ukończył dzieło swoje de Coena Domini i pisał, na prośby Brentiusa, refutację (Refutatio) Staphylusa, który porzucił reformę i wydał dzieło, wykazujące sprzeczności nauki Lutra i reformatorów. R. 1559 A. wysłany był, wraz z deputowanymi, na sejm augsburgski. Tu, tak samo jak w Frankfurcie, okazał swą gwałtowność, nazywając publicznie, w tumie augsburskim, kłamcą mówiącego kazanie kapłana, co stronnicy jego usprawiedliwiają wielką jego miłością dla czystego słowa Bożego. Powróciwszy z Augsburga, był na zjezdzie predykantów oetingenskich, następnie udał się do Stutgartu, na dysputę z proboszczem Hagen, podzielającym opinie Zwingljusza, i w tym to czasie zaprowadzał reformę w różnych stronach. W Kwiet. r. 1561 wysłał go książe, wraz z Beurlinem i Teodorykiem Schnepffem, do Erfurtu, gdzie miał się naradzać, jakim sposobem niedopuścić wprowadzenia dekretów soboru trydenckiego. Tu rozpoczął swoją refutację soboru trydenckiego (Recusatio consilii tridentini), w której miał wszystkim udowodnić, iż Papież jest Antychrystem. W Czerwcu zwiedził kościoły górnego Palatynatu, a w jesieni wysłany został na sławne kollokwjum w Poissy pod Paryżem, wraz z kanclerzem Beurlinem i predykantem Baltazarem Bidembachem, lecz rozmowa ta, zaraz po ich przyjeździe 19 Paźd. r. 1561, przerwaną została przez bluźnierstwa Teodora Bezy, który tak się wyraził o Sakramencie Ołtarza, iż katolicy nie mogli dłużej słuchać podobnych zniewag. Gdy kardynał Lotaryngski zażądał od protestantów, aby przyjęli wyznanie augsburgskie, Beza zdołał odwieść ich od tego zamiaru, i wpływem swoim dokazał, że kalwinizm otrzymał pierwszeństwo przed luteranizmem we Francji dyssydenckiej. Zapóźno już przybyli teologowie wirtembergscy, aby mogli zażegnać złe, a na tém większe ich nieszczęście, w ośm dni po przybyciu do Paryża, Beurlin um. z zarazy. A. objął po nim godność kanclerza uniwersytetu i przełożonego kollegjum tybingskiego, i od owego czasu, nic już ważniejszego nie stało się w Niemczech protestanckich, w czemby A. nie przyjął udziału: działalność jego wszystkiemu wystarczała, a zmierzała przedewszystkiém do tego, aby w kościele protestanckim, szarpanym tysiącznemi sporami teologicznemi, zaprowadzić jedność i tym sposobem ocalić prawowierny luteranizm, od wciskającego się kalwinizmu i innych doktryn reformatorskich, co znowu miało mu dopomódz do wywalczenia sobie stanowiska luterskiego papieża w Niemczech. W ten to sposób chciał on wykończyć ostatecznie dzieło reformy i stać się istotnie drugim Lutrem, co aby tém łatwiej mu się powiodło, nie przestawał zabiegać u książąt, o pozyskanie ich względów i ich nadwornych teologów. Prawił im w tym celu o wielkiej radości papistów z tego, iż nie było nawet dwóch teologów protestanckich, którzyby zgodni zupełnie byli w materji swej wiary; że potrzeba było koniecznie usunąć powód ich djabelskiej radości, przez zredagowanie i przyjęcie nowej i dokładnej księgi symbolicznej, któraby autentycznie wykładała prawowierny luteranizm. W tym celu redagował coraz nowe formularze wiary, poddając je pod aprobatę dyssydentów. Jeden z takich formularzy, w którego napisaniu przyjął [226]udział Chemnitz r. 1573, nosi tytuł Księgi maulbrońskiej, tak nazwanej od miasta Maulbron w Wirtembergu, gdzie ostatecznie wykończoną została. Nową jej redakcję w rok później sporządzono w Torgawie, zkąd nazywa się także Księgą torgawską. Przesłano ją wszystkim panującym, z prośbą o jej przyjęcie; gdy jednak pewna liczba teologów wystąpiła z nowemi zarzutami, Andreae, Chemnitz i Selneccer na nowo zebrali się w Kloster-Bergen około Magdeburga, celem rozebrania trudności i poprawienia swej księgi. Innych trzech znakomitych teologów: Chytraeus, Musculus i Körner połączyło się z nimi i tak, wspólnemi ich siłami, r. 1577 ułożoną została Formuła Kloster-Bergeńska, nazywana jeszcze formułą zgody: główném jej bowiem zadaniem było zaprowadzenie jedności pomiędzy protestantami w Niemczech. A. nietylko miał główny udział w redakcji rzeczonej formuły, lecz nadto, za jego wpływem, rozpowszechniła się w wielu państwach protestanckich r. 1580 i ustaliła ścisły luteranizm, przynajmniej na papierze. Wywołało to przeciwko Andreae zaciętą nienawiść wszystkich, co, zgodnie z zasadami reformy, nie chcieli uznać nad sobą żadnej dogmatycznej powagi Lutra i ksiąg symbolicznych, które Andreae, uciekając się często do środków gwałtownych, starał się wszędzie zaprowadzić, nie zapominając przytém o swoich osobistych interesach. Gwałtowny ten, ambitny i despotyczny charakter, przebija się w jego autentycznym portrecie, jaki posiada jeszcze uniwersytet tybingski. Miał także Andreae udział w usiłowaniach filologa Crusjusza i magistra Gerlacha (1573), zamierzających sprotestantyzować Greków. Nie powiodło mu się zarówno na kollokwjach w Moutbéliard, gdzie starał się pozyskać nauce Lutra kalwinów, i w Baden (r. 1589), gdzie, wspólnie z Bezą, pracował nad przeciągnięciem do reformy katolików. Był to płodny pisarz polemiczny, zostawił przynajmniej ze 150 traktatów lub dysertacji, dzisiaj już prawie zapomnianych. Um. w Tybindze r. 1590, przez jednych wysławiany, potępiany przez innych, którzy mu zarzucali oszczerstwa, ambicję i żarłoctwo. Życie jego dokładnie opisał wnuk jego Walenty (ob. art. następny), w dziele p. t. Fama Andreana reflorescens (Argent. 1630)  (Hefele) A. B.